Бір жыл ішінде күрделі жөндеуге жарналар Ресейдің көптеген аймақтарында 30-50% немесе одан да көп өсті. Бұл ретте, бір жағынан, жұмыс көлемі мен соңғы сапасы, екінші жағынан, тарифтер арасында ешқандай байланыс жоқ. Бұл экономикалық негізделген деңгейден әлдеқайда жоғары өсім. Федералды орталық белгілеген тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы тапсырмаларды орындау үшін аймақтық биліктің қаржылық мүмкіндіктері жеткіліксіз, ал тұрғындар бұл өкінішті шындықты өз қалталарынан төлеуге мәжбүр.
Рекордшы Мари Эл Республикасы болды, онда жарналар қаңтарда 2022 жылдың басымен салыстырғанда 66,7%-ға өсті. Одан кейін Алтай аймағы (49,7%), Свердлов облысы (46,5%), Еврей автономиялық облысы (42,8%), Архангельск облысы (41,1%). Өсім 72 өңірде орын алды, 13 субъект шарадан қалыс қалды. Күрделі жөндеуге республикалық орташа үлес бір шаршы метрге 10,12 рубльді құрайды. Сонымен қатар, 2014 жылы мемлекеттік күрделі жөндеу бағдарламасы енгізілгеннен бері бірнеше облыс төлем көлемін арттырмаған. Мысалы, Саратов облысында ол тоғыз жыл ішінде бірінші рет индекстелді — бірден 27% (8,05 рубльге дейін). Мұндай түбегейлі өзгерістердің себебі неде деп сұраған едік, Тұрғын үй одағының төрағасы, РФ Сауда-өнеркәсіп палатасының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық комитетінің мүшесі Константин Крохин.
«Жағдайды 2022 жылы сала үшін маңызды жылда екі рет жүргізілген коммуналдық қызметтерге тарифтерді индексациялаудың жалпы контекстінде қарастырған жөн», — дейді сарапшы. Бізге ресми түрде 9 пайыздан аспайды деп уәде етілгенімен, шын мәнінде тарифтер 12 пайыздан 24 пайызға көтерілді. Облыстық билік өкілдерінің атынан мемлекет тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық секторындағы қаржылық ауыртпалықтың азаматтардың иығына көбірек түсуіне іс жүзінде рұқсат берді. Күрделі жөндеу жұмыстарын аймақтық операторлар жүргізеді, бірақ оларда федералдық орталық қойған міндеттерді орындауға қаражат жеткіліксіз. Әңгіме жүздеген миллион шаршы метр тұрғын үй салу, ал тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа қатысты – салыстырмалы аумақта күрделі жөндеу жүргізу туралы болып отыр. Бұл жалпы тенденция: саланың негізгі ақша көзі халық болып табылады.
– Күрделі жөндеу азаматтардың мүддесі тұрғысынан өзін қаншалықты ақтайды, ол үшін шын мәнінде жүргізіліп жатыр?
— 2014 жылы енгізілген күрделі жөндеу бағдарламасы, шын мәнінде, орталықтандырылған қорларға салық жинаудың фискалдық шарасын заңдастырды. Оны үй иелерінің жиналысы даулауға немесе жоюға болмайды. Сонымен қатар, атқарылған жұмыстардың үлкен көлеміне қарамастан, олардың сапасы дәстүрлі түрде төмен болып қалып отыр. Сондай-ақ, адамдар бүгінгі таңда шешім қабылдау үдерістерінен шеттетілгеніне, олардың жұмыс мерзіміне де, көлеміне де әсер ете алмайтындығына наразы. Мердігерлер өз міндеттерін дұрыс орындамайды, жұмысшылар үнемі бірдеңені аяқталмай қалдырады немесе бүлдіреді, содан кейін оны жалға алушылардың өздері олар үшін өзгертуге мәжбүр. Ал бұл сынақ күрделі жөндеу деп аталады? Жоқ, халыққа жүктелген бұл қаржылық және техникалық процедураны облыс билігінен тендер алған мердігерлер қажет етеді. Шындығында, бұл жинаудың жоғары пайызы және жақсы нормативтік-құқықтық әзірленген қаржы ресурстарын дамытудың өте тиімді механизмі. Өйткені, халықтан ақша жинап, оны әлдебір қажеттіліктерге бағыттап, сосын: «Қараңдар, біз қандай жақсы жігіттер екенбіз, қаншама үй, қаншама подъезд жөндеуден өтті» деп есеп беруден оңай шаруа жоқ.
– Ал күрделі жөндеуге тарифтердің көтерілуі қандай да бір түрде шектеліп жатқан жоқ па?
– Азаматтарға қатысты арта түсетін жүк шексіз құндылық емес. Сауалнамаларға сүйенсек, желтоқсан айынан бастап тұрғын үй-коммуналдық қызметтер тарифтерінің көтерілуіне наразылық (әзірге негізінен жасырын) күшейіп келеді және күрделі жөндеу құны осы диапазонға таза психологиялық тұрғыдан түседі. Халық ешқандай оң өзгерістерді байқамайды. Жүйелік монополия коммуналдық секторда да, үйді басқару секторында да әдепкі норма болып қала береді. Қызмет көрсету сапасы төмен, басқарушы компанияларды тұтынушыға бағытталған деп атауға болмайды. Халықтың ақшасы қоқыс жәшігіне түсіп, мәселе көбейіп барады. Монтаждау, мердігерлік жұмыстар кезінде кері қайтару 30-50% жетеді. Осының аясында алымдарды өсіру халықты тонауға ынталандыру деген сөз.
— Неліктен өңірлер бойынша күрделі жөндеуге тарифтерді индекстеу көлемдерінде үлкен айырмашылық бар?
— Ең жоғары деңгейде (30%-дан 66%-ға дейін) оларды ұзақ уақыт бойы төмен тарифтік базаны сақтап келген өңірлер ұлғайтты. Бірақ біз 2 рубль және 7 және 9 саяси тариф екенін түсінуіміз керек. Бұл ақшаға негізінен ештеңе жөндеуге болмайды. Ресейдегі типтік тұрғын үй ғимаратын күрделі жөндеудің нақты құны қандай екенін көрсететін тәуелсіз актуарлық есептеулер бар. 2015 жылы шаршы метрі 300-400 доллар шамасында болса, бүгінде одан да көп екені анық. Тиісінше, 25-30 жыл қашықтықта (стандартты жинау мерзімі) тариф бір шаршы метрге кемінде 25-30 рубль болуы керек. Күрделі жөндеу бағдарламасын жүзеге асыру қарқыны туралы федералдық орталықтың тапсырмасын орындау үшін, кем дегенде, сыртқы көрініс үшін тарифтерді көтеру қажет.
– Мемлекеттің өзі оларды қалай да тежей ала ма?
— Жоқ. Мұның бәрі «жалпы қазандық» жүйесінің өзі туралы, мәні бойынша кемшіліктер. Бір шаршы метрге 50 рубль мөлшерін белгілесеңіз де, бұл бүкіл тұрғын үй қорын күрделі жөндеуден өткізу мәселесін шешуге көмектеспейді, бұл сонымен қатар шамамен 30-50% өскен материалдар мен жұмыстардың құнына байланысты. жалпы инфляция 12% құрады. «Ортақ қазанның» тағы бір мәселесі – созылмалы тапшылық, ескі үйлердің жаңа үйлер есебінен жөнделіп жатқанында. Ал жаңа ақшаға ақша қалмайды. Күрделі жөндеу тарифтерін шексіз арттыруға болмайды, олар қазіргі уақытта барлық жерде байқалатындай ағымдағы коммуналдық қызметтерге төлемнің жартысына тең болмауы керек. Біз бұл жүйеден бірқалыпты шығуымыз керек, өйткені ерте ме, кеш пе тығырыққа тірелеміз, төлемдердің төмендеуіне тап боламыз. Өйткені, әлемдік тәжірибе бар: Еуропа мен АҚШ-та кеңінен дамыған кондоминиум жүйесі. Онда күрделі жөндеу жұмыстары меншік иелерінің шешімімен қажет болған кезде жүргізіледі. Халық жиналып, сметаны орындап, бекітіп, жарна төлеуге кірісті. Сонымен бірге, ақша жоғалмайды, құнсызданбайды, оны ешкім оғаш «ағып жатқан» үйге апармайды. Меншік иесі ретінде адам мүліктің жағдайына жауап береді. Ал егер апатты жағдайға дейін жеткізуге мүмкіндік берсе, тұрғын үй жай ғана жабылады, ал адам үйден шығарылады. Ал ресейлік күрделі жөндеу жүйесі – қаржылық пирамида: біреу ақша тауып үлгерді, ал біреу бәрін жоғалтты.