Қаржы министрі Антон Силуанов оның департаменті Орталық банкпен бірлесіп жаңа зейнетақы реформасын әзірлеп жатқанын хабарлады. Біз ресейліктер үшін ерікті зейнетақы жинақтары жобасы туралы айтып отырмыз, оның идеясын президент Путин мақұлдаған. 2022 жылы ведомстволар Мемлекеттік Думаға тиісті заң жобасын ұсынуы керек. Ол бойынша жұмыс бюрократиялық дәліздерде «құпия» айдарымен жүргізіліп жатқаны көңіл аударарлық. Сондықтан болашақ реформаның контуры мен оның тиімділігі туралы «МК» мамандармен сұхбаттасты.
Жұмыс берушілер 2014 жылға дейін еңбекақы қорынан 6% бөлген міндетті зейнетақы сақтандыру (ТБИ) шеңберінде жинақтау мәселесі монетарлық органдарды толғандыруда. Осыдан сегіз жыл бұрын шоттардағы жинақталған қаражатқа мораторий жарияланған болатын, ол әлі жойылған жоқ. Қазірдің өзінде қалыптасқан капиталды не істеу керек деген сұрақ қалады. 2016 жылдан бері Орталық банк пен Қаржы министрлігі жаңа схемаларға бас қатырып жатыр, бірнеше жыл бұрын президент тіпті жинақтарды міндетті зейнетақы жүйесінен мемлекеттік емес (қосымша) зейнетақымен қамсыздандыруға ауыстыру тұжырымдамасын бекітті ( NPO) ерікті негізде.
Халықтың зейнетақы жүйесіне деген ерекше сезімталдығын ескере отырып, билік ағымдағы жұмысты «құпия» деген мөрмен жауып тастады. Ал 16 ақпанда Антон Силуанов жаңа зейнетақы реформасына қатысты құпия пердені алып тастады. «Біз қазір Ресей банкімен бірлесіп жұмыс істеп жатырмыз, бұл жерде біздің ұстанымымыз ортақ. Биылғы жоспарымыз – қажетті нормативтік құқықтық шешімдерді дайындап, заң шығарушыларға осындай жобамен келу», — деді министр.
Еске салайық, сонау 2019 жылы үкімет Ресейдегі зейнетақы жинақтарының жаңа жүйесі туралы айтқан болатын. Жоба «Кепілдендірілген зейнетақы жоспарын» (ГЗП) әзірлеуді қамтыды. Бұл бастамаға сәйкес, ресейліктер мемлекеттік емес зейнетақыға ақша жинау нұсқасын таңдауға құқылы болды. Азаматтар жұмыс берушілер төлеген әлеуметтік аударымдарға қосымша зейнетақы шоттарына ақшаны өз бетінше аудара алады деп болжанған болатын. Бұл ретте депозитке салынған соманы шектеусіз рет өзгертуге болады және Зейнетақы қорымен МЖҚ қатысу туралы шарт жасасқаннан кейін алты ай ішінде қаражатты алуға рұқсат етіледі. Билік бұл жүйені 2022 жылдың басында іске қосуға уәде берді, бірақ, шамасы, пандемия бұл күндерді реттеді.
Дайындалып жатқан құжаттың мазмұнына келетін болсақ, тек бірнеше мәліметтер мен ұсыныстар қоғамдық кеңістікке «ағылып жатыр». Сірә, 8 жыл бұрын мұздатылған жинақтарды тікелей бөлу жоспарда жоқ, бірақ кем дегенде мемлекет бұл жүйені «қайта іске қосқысы» келеді. Біз сондай-ақ ерікті зейнетақы жүйесінде барлық жастарға бастапқы капитал ретінде 10 мың рубль бөлуді ұсынатын Ресейлік өнеркәсіпшілер мен кәсіпкерлер одағының (РСПП) бастамасы туралы білеміз. Дегенмен, МК сұхбат берген сарапшылар монетарлық органдардың бастамасын бағалауда сақтықпен қарайды. Скептиктер шешілмеген ескі мәселелер оны жүзеге асыруға мүмкіндік бермейтінін атап өтеді.
Евгений ГОНТМАХЕР, экономика ғылымдарының докторы, Ұлттық зерттеу университетінің Экономика жоғары мектебінің профессоры:
«Қосымша зейнетақымен қамсыздандыру жобасының төңірегінде болып жатқан оқиғалардың бәрі басқарушылық әлсіздікке ұқсайды, өйткені билік бар сұрақтарға жауап бермей, жаңа жобаны жүзеге асырғысы келеді.
Біріншіден, олар 2014 жылдан бері зейнетақы жинақтарының «қатып қалған» бөлігімен не болатынын ешқашан түсіндірмеді. Әзірге біз мораторийдің 2024 жылға дейін ұзартылғанын білеміз, бірақ бәрі бұл жобаның ары қарай не болатынын түсінгісі келеді. Адамдардың қазір бұл шоттары бар, олардан түскен ақшаны салу жалғасуда, бірақ шоттардың өзі толтырылмайды. Қаржылық тұрғыдан бұл абсурд. Бір жағынан, олар адамдарға аз да болса өз зейнетақысын қамтамасыз етуге қатысуға, ақшаны басқаруға мүмкіндік берді, екінші жағынан, олар сол процестен жарты жолда «кесілді».
Екіншіден, Қаржы министрлігі мен Орталық банк бірнеше жылдан бері эрзацты – кепілдендірілген зейнетақы өнімін немесе соған ұқсас нәрсені жасауға тырысты. Олар екі жыл сайын адамдарды зейнеткерлік сақтандыруға қалай тартуға болатынын біледі. Енді, жұмыс беруші төлейтін 22 пайыздан басқа, адамдарға өз кірістерінен тағы біраз ақша ұстап, бір жерге үлес қосу ұсынылады. Бұл халықтың жалпы зейнетақы жүйесіне деген сенімі туралы мәселені еріксіз көтереді. Адамдардың көптен бері болмағаны анық.
Үшіншіден, төмен жалақы жағдайында жұмысшылардың басым көпшілігінің ондаған жылдар бойы қарапайым бюджетінен басқа жерде төлеуге ақшасы жоқ екендігі туралы есептеулер бұрыннан жасалған және зерттеулер жарияланған. Жас жігіттің шотына 10 000 рубль салу туралы ұсыныс біртүрлі жарты шараға ұқсайды. Сізге қалыпты тәсілмен 1 миллион рубль салу керек — содан кейін адам осы капиталдың тағдыры туралы ойлайды және бұл ақшаны көбейтуге, зейнеткерлікке шыққанда жеткілікті кіріс алу үшін оны көбейтуге қалай да қатысқысы келеді.
Александр САФОНОВ, Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университетінің профессоры:
«Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің жаңа форматы бойынша барлық ұсыныстар белгілі. Біріншіден, бұл азаматтардың 2001-2015 жылдар аралығында міндетті жинақтаушы зейнетақы сақтандыру жүйесінде жинаған жинақтарын олардың меншігіне беру туралы. Бірақ бұл аударым ақшаны қолмен алуға болады дегенді білдірмейді. Оларды жай ғана мемлекеттік емес зейнетақы қорына (МЗҚ) жіберіп, кейін инвестициялық портфельдердің стратегиясын дербес анықтауға болады. Сонымен бірге, аталған қорларға жеке тұлғалардың депозиттерін қорғау қағидаттары таратылады. Қорғау тек NPF-ке шегерімдерге қатысты болады, бірақ олар кірістілікке кепілдік бермейді. Сіз мұны өзіңіз орындауыңыз керек. Егер бұрын азаматтың ҰПҚ-да жеке шоты болса, онда өзі ақша жинаған болса, жаңа тұжырымдамада ол жеке қаражатты да, міндетті жинақтаушы зейнетақы жүйесінде жинақталғанды да біріктіре алады. Оған жұмыс беруші корпоративтік зейнетақы бағдарламалары бойынша аударған ЖЗҚ-дағы қаражатқа билік ету құқығын беру мәселесі де талқылануда.
Реформа сондай-ақ қаржыландырылатын жүйеге азаматтар мен жұмыс берушілердің қатысуы үшін салықтық жеңілдіктердің неғұрлым нақты жүйесін көздейді. Бұдан басқа, активтерді бағалы қағаздардың кең спектрінде орналастыруды бақылау мәселесі талқылануда (қазір бұл шектеулі тізім, оған негізінен ірі компаниялардың акциялары мен мемлекеттік бағалы қағаздар кіреді). Жүйе сондай-ақ жинақталған қаражатты ішінара шұғыл қажеттіліктерге — атап айтқанда, медициналық операцияларды төлеуге, несиелер бойынша қарыздарға, бірақ кейіннен қарыз сомасын қайтара отырып пайдалану мүмкіндігін қарастыратын болады.
Ең бастысы, реформа 2015 жылдан бері жұмыс істемей келе жатқан міндетті жинақтаушы зейнетақы жүйесін түпкілікті тоқтатып, ондағы бар қаражатты азаматтарға ҰЗҚ-ға орналастыруға беруі керек. Бұл реформа міндетті сақтандыру зейнетақы жүйесіне қолданылмайды, сондықтан жұмыс істейтін зейнеткерлердің зейнетақысын индекстеу мәселесі бөлек талқыланатын болады. Жастарға белгіленген соманы беру туралы РССП бастамасы, меніңше, қызық сияқты, бірақ қолдау табуы екіталай. Енді зейнеткерлер индексацияға көбірек ақша жұмсауы керек».