Түркияның Орталық банкі (ЦБРТ) биыл алғаш рет пайыздық мөлшерлемені – 14%-дан 13%-ға дейін төмендетті. Бүгінгі күні Ресей мен оның экономикасы үшін бұрынғы «санкцияға дейінгі» уақыттардан айырмашылығы, болған оқиға ерекше маңызды болып табылады. Мәскеу мен Анкара арасындағы екіжақты сауда көлемі жылдам өсіп келеді, ал Ресей Қаржы министрлігі ҰӘҚ қорын түрік лирасымен толықтыруға қарсы емес екені анық. Дегенмен, түрік ұлттық валютасы құнсыздануын жалғастыруда, яғни оған аса сақтықпен қарау керек.
Түрік реттеушісі өз шешімін елдегі экономикалық белсенділіктің баяулауымен, жаһандық ЖІӨ өсімінің белгісіздігімен және геосаяси тәуекелдердің артуымен негіздеді. CBRT атап өткендей, осының аясында «қаржылық жағдайдың өнеркәсіптік өндірісті жеделдету және жұмыспен қамтуды арттыру үрдісі тұрғысынан қолайлы болуы маңызды». Бұл ретте түрік лирасы бұл оқиғаға әдеттегідей әрекет етіп, бір доллар үшін 17,97-ден 18,07-ге дейін төмендеді. Бұған дейін, шілдеде тұтынушылық инфляция 79,6%-ға (бір жылмен салыстырғанда) дейін үдеп, 1998 жылдан бергі ең жоғары көрсеткішке жетті.
Президент Ердоған «инвестицияларды, жұмыспен қамтуды, өндірісті, экспортты және ағымдағы шоттың оң сальдосын» арттыра отырып, негізгі пайыздық мөлшерлемені төмендету бағытын өзгертпеуге шақырды. Ұлт көшбасшысы соңғы екі жылда өз еркінен тыс мөлшерлемені көтеруге батылы барған ЦТР-ның үш басшысын қызметінен босатты. Көптеген іскер адамдар аң-таң болып иықтарын көтереді. Түркияда «экономиканың іргелі заңдары еленбейді» деп Allianz және Barclays сақтандыру компаниясы басшыларының бірі Мохаммед Эль Эриан өз ұстанымын білдірді.
14 пайыздық мөлшерлеме 2021 жылдың 16 желтоқсанынан бастап, CBRT оны 15 пайыздан төмендеткен кезден бастап сақталады. Бұл шешім доллардың 3%-дан астам нығаюына әкелді: «американдық» алғаш рет 15 лира межесін еңсерді. Өткен жылдың наурыз айынан қыркүйек айына дейін мөлшерлеме 19% болды, содан кейін түрік реттеушісі бүгінгі күнге дейін өзгеріссіз қалдырған 14% деңгейіне төрт кезеңмен төмендетілді. Анкараның экономикалық эксперименті әлемдік орталық банктердің қатаң ақша-несие саясатына қайшы келетіні анық: олар инфляцияны тежеу үшін мөлшерлемелерді көтеріп, нәтижесінде ұлттық валюталарды қолдайды. Сонымен бірге, Ресей Қаржы министрлігі жаңартылған бюджеттік ереже аясында ҰӘҚ қаражатын «достық» мемлекеттердің валюталарымен, атап айтқанда, қытай юанімен, үнді рупиясымен толықтыру мүмкіндігін қарастыруда және назар аударыңыз! — түрік лирасы.
«Түркиядағы жылдық инфляцияға қатысты жағдай апатты жағдайға жақын: деңгей мақсатты көрсеткіштен 20 есе жоғары, ал егер бағаның өсуі 100%-ға дейін жеделдесе, елде гиперинфляция ресми түрде басталады», — дейді TeleTrade сарапшысы Алексей Федоров. – Валюта бағамының жағдайы жақсы емес: 2021 жылы түрік лирасы долларға қатысты 52%-ға, 2022 жылы тағы 28%-ға құлдырады. Реттеуші табандылықпен елемейтін екі тенденция да осы жылдың екінші жартысында жалғасады және Түркияда күрделі экономикалық дағдарыс пен жаппай әлеуметтік наразылықтарды тудыруы мүмкін ».
Ресей үшін бұл тәжірибе өте пайдалы, өйткені іс жүзінде ол орталық банк қабылдаған шешімдердің бірінші адамның еркіне қатаң тәуелділігі неге әкелетінін көрсетеді. Экономиканың жасанды өсуін сақтау үшін Түркияның қаржы органдары ақша массасын барған сайын арттыруға мәжбүр. Ресейде, алайда, Федоровтың пікірінше, Орталық банк түбегейлі басқа позицияда: отандық реттеуші нақты экономикадан тым алшақ, ол оны бағаның тұрақтылығын сақтауға кедергі келтіретін ауыртпалық, қосымша элемент ретінде қарастырады. Сондықтан Түркияның жолымен жүрудің қажеті жоқ – жай ғана қате емес, апатты. Күн сайын құнсызданып бара жатқан түрік лираларын кейіннен NWF-те орналастыру үшін сатып алу идеясына келетін болсақ, бұл негізсіз тәуекелді қадам, бұл федералды ақша жәшігінің осалдығын арттыратыны анық.
«Ұлттық әл-ауқат қоры қандай да бір жолмен лирасыз басқарылады, оның құрамында тұрақсыз емес, сенімді активтер болуы керек», — дейді қаржы сарапшысы Сергей Дроздов. – Түрік валютасын мемлекетаралық сауда мен төлем есеп айырысуда қолдануға болады, одан артық емес. Әзірге оны нығайтудың алғышарттары жоқ».
Анкараның қаржылық проблемалары 2018 жылы күрт нашарлады және олардың тамыры экономикада емес, саясатта жатыр. Ердоған НАТО одақтастарымен, ең алдымен түрік болаты мен алюминийіне баж салығын екі есе арттырған Вашингтонмен тоғызға дейін жанжалдады. Нәтижесінде лира шамамен 20%-ға құлдырап, 2001 жылғы тарихи ең төменгі деңгейді жаңартты, деп еске алады Дроздов. Сонымен бірге ол шетелдік қорлардың күшті алыпсатарлық шабуылдарына ұшырады. Жағдайды Түркияның алтын-валюта қорының таусылуы қиындата түсті: елден капиталдың кетуі 2018 жылға дейін де басталды.