Еуропа ресейлік тыңайтқыштардың жетіспеушілігін «жылу қосты».

Өздеріңіз білетіндей, шана жазда дайындалуы керек. Мұны бәрі күнтізбелік күндерге сәйкес жасауға дағдыланған қарсыз Еуропада да түсінеді. Егіс науқанына дейін қоймаларды қашан газбен толтыру керек, ал минералды тыңайтқыштарды қай уақытта жинау керек. Ал күздік дәнді дақылдарды егу де аз ғана қалды.

Бұл келер жыл? Бұл күрделі сұрақтың жауабы келесі аптада өтетін еуропалық саммиттерде белгілі болады. Күн тәртібінде азық-түлік қауіпсіздігін қамтитын түрлі тақырыптар бар.

Еуропа ресейлік тыңайтқыштардың жетіспеушілігін «жылу қосты».

Кейбір саясаткерлер болжаған «библиялық ашаршылық» украин астығынсыз да болмайтыны қазірдің өзінде анық — оны әлі де экспорттау мүмкін емес.

Дегенмен, 2023 жылғы егіннің келешегі бұлыңғыр. Жоғары өнімділіктің негізін себу алдында топыраққа түсетін минералды тыңайтқыштар құрайды. Атап айтқанда, белсенді заттың бір тоннасы гектарына 4-5 тонна астық өсіруге мүмкіндік береді. Ал егер бұл гектарлар миллиондаған болса?

Өткен жылы ресейлік химиктер 2020 жылмен салыстырғанда 5,6%-ға артық тыңайтқыш өндірді – 25 миллион тоннаға жуық. Дегенмен, биылғы жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда экспорт шамамен 2,5 миллион тоннаға «төмендеген». Болашақ егіннің негізінде кім қамдамайды?

Экспорттың едәуір бөлігі бұрын ЕО елдеріне жіберілетін. Калий тыңайтқыштарын әлі де аз көлемде американдық фермерлер бізден сатып алды. Кейбір мәліметтерге сәйкес, американдықтар оларды санкциялардан алып шыққаннан кейін де сатып алуды жалғастыруда.

Бірақ мұнда тыңайтқыштармен қандай ақжелкен алынады. Брюссельде олар ресейлік жеткізілімге тыйым салудан мүмкін болатын шығындарды есептеп, көз жасын төкті. Еуропалық одақта оның өз өндірісі, әсіресе азот пен фосфор тыңайтқыштары құлдырап барады.

Еуропа дипломатиясының басшысы Джозеф Боррелл кеше барлығын ашық мәтінмен айтты. «Біздің санкцияларымыз Ресейден тыңайтқыштар мен азық-түлік экспортына қатысты емес — оларды сатып алғысы келетіндердің бәрі оны еркін жасай алады» деңіз.

Еуропалық тұтынушылар оларды әсіресе маусым айында сатып алуға еркін болды, бұл өнімдер экспорттық квотаға жатпайды. Шектеулер 1 шілдеге дейін күшінде болды. Ал үкіметтің шешімімен олар ағымдағы жылдың 1 шілдесінен 31 желтоқсанға дейін ұзартылды.

Алайда, маусым айында батыс диқандары бұл қуанышты сәтті пайдалана алмады. Ресейге қарсы өздері салған санкциялардың алдын алды.

Өздері отырған бұтақты кесіп тастайды екен? Ресейлік сарапшылардың пікірінше, Ресей еуропалық нарықты жоғалтудан ерекше зардап шекпейді. Негізгі импорттаушы Бразилия біздің елден минералды тыңайтқыштар жеткізуді екі есеге арттыруға дайын екенін мәлімдеп үлгерді.

Сонда ғана емес, ресейлік минералды тыңайтқыштарға рұқсат берген Боррелдің сөзін қалай түсінуге болады?

Экономика ғылымдарының докторы, профессор Василий Узун: «Бұл мәлімдемелерді ЕО елдерінің Ресейден тыңайтқыштар мен азық-түлік сатып алуға болатыны туралы мәлімдеме деп түсінуге болады. — Еуропаның жаһандық азық-түлік дағдарысына қатысы жоқтығына, бәріне Мәскеу кінәлі деп есептейді. Ресми түрде бірдей тыңайтқыштарға ресми тыйым жоқ. Бірақ Еуропа елдерінің алдында сатып алуды шектеу және азайту міндеті тұр. Бұл энергия тасымалдаушылар сияқты жалпы идея. Ол Батыстың санасына үстемдік етеді.

Күзгі егіс науқанына санаулы күндер қалды. Еуропада ол Ресейге қарағанда ертерек басталады. Олар Борреллдің мәлімдемесінен кейін біздің тыңайтқыштарымызды жинап жатыр ма?

– Бүгінде ол жақта не болып жатқанын айту қиын, ондай тепе-теңдік жоқ. Бірақ тыңайтқыштар Ресейден шығарылады, экспорт жүріп жатыр. Қайда, біз білмейміз. Мамыр айында сәуірмен салыстырғанда шетелге экспорт 37%-ға өсті. Кейбір Африка елдері оларды сатып алуға дайын. Еуропа Ресеймен тікелей қарым-қатынас жасағысы келмесе, Африка континентінен үшінші елдер арқылы «минералды суды» импорттауға ештеңе кедергі келтірмейді.

Енгізілген санкциялар, егер олар тіпті тауарларды әкелуге тыйым салмаса, кез келген жағдайда олардың бағасын арттырады. Біз шығындарды көтереміз, біз жеңілдік жасаймыз, барлық шығындар соңғы тұтынушыға жүктеледі, тек жаңа логистикалық бағыттарды әзірлейтін делдалдар ғана пайда көреді. Пароходтар жүрмейді, жүктерімізге Еуропа порттарына кіруге тыйым салынды, ұшақтар ұшпайды, логистика толығымен бұзылды.

– Теміржол көлігі бар, оны теңізге қарағанда жылдам да, үлкен көлемде де тасымалдауға болады.

– Литва біз үшін қолайлы әрі дәстүрлі бағыт – Калининградты жауып тастады. Санкцияларды жариялағанда ешкім ойламаған ондаған түрлі кедергілер, жанама әсерлер болды. SWIFT бұғатталған, бұрынғыдай өзара есеп айырысуды жүзеге асыру мүмкін емес. Бұл қазірдің өзінде кедергі, сіз 17 ғасырда тасымалдағандай, теңіз арқылы ақшаны сандықпен тасымалдауға болмайды.

Жағдайға 2014 жылы Ресей салған санкциялардың да белгілі бір әсері бар. Еуроодақ елдерінен бізге азық-түліктен ештеңе импорттауға іс жүзінде рұқсат етілмейді. Тек шарап, және бұл сұрақ туындайтын сияқты.

Жалпы алғанда, санкциялар санкцияларға қолданылады, нәтижесінде кедергілер бар. Бұған Украинаның астық экспортының тарихы қосылады. Ешкім оған теңіз арқылы тауар жіберуге тыйым салмайды, бірақ мәселе ешқандай жолмен шешілмейді. Ал айыптаулар Ресейге ағылып жатыр.

Қаласаңыз, бәрін қайталауға болады, бірақ бәріне уақыт пен саяси ерік керек.

— Қазіргі шектеулердің 2014 жылы енгізілген шектеулерден айырмашылығы неде?

— Содан кейін санкцияларды мемлекеттердің үкіметтері енгізді, нақты жағдай болды: бұл мүмкін емес. Бүгінгі күні шектеу туралы жалпы ұсыныстар бар. Бірақ жеке компаниялар тәуекелдер мен өз билігінің қысымынан қорқып, Ресеймен келісім-шарттардан бас тартады.