Өткен жексенбіде Қазақстанда өткен кезектен тыс сайлауда халық пен саясаттанушылар үшін елдің қазіргі президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жеңіске жетеді деп күтілуде. Бұл Ресей экономикасы үшін нені білдіреді және екі ел арасындағы екіжақты сауда және қаржылық ынтымақтастық өзгере ме? Бұл сұрақтарға М.К. мамандардан жауап іздеді.
— Тоқаев Қазақстан экономикасына не әкелді?
Марк Гойхман, TeleTrade бас талдаушысы:
«Қазақстан экономикасы 2022 жылдың басында Тоқаев нақты толық президенттік билікке ие болған қиын-қыстау кезеңнің сын-қатерлерін сәтті жеңіп келеді. Қазақстан Республикасы экономикасының үш тоқсандағы өсу қарқыны 2,8%, оның ішінде нақты секторда – 3,2%, қызмет көрсету саласында – 1,9% құрады, деп хабарлайды ҚР Ұлттық экономика министрлігі. Сонымен қатар, шикізаттық мамандануды сақтай отырып, өңдеу өнеркәсібінің өсімі 4,6%-ды артты.
Александр Разуваев, Қаржы талдаушылары мен тәуекел менеджерлері гильдиясының бақылау кеңесінің мүшесі:
«Экономикада Тоқаевтың әрекеттері Назарбаев бағытының жалғасы болып табылады. 2012 жылы Қазақстан «Қазақстан-2050» стратегиясын іске қосты, оған сәйкес мемлекет шикізат экспортына тәуелділікті азайтуды жоспарлап отыр. Теңге – тауарлы валюта. Қазақстан экономикасы мұнай бағасына өте тәуелді. Әзірленген стратегияға сәйкес, 2050 жылға қарай энергетикалық емес экспорттың үлесі 70 пайызға жетуі тиіс. Тоқаев өткен жылы 2020 жылы ЖІӨ-дегі үлесі бойынша өңдеу өнеркәсібі тау-кен өнеркәсібінен асып түскенін айтты, сондықтан Қазақстан қазірдің өзінде алға қойған мақсаттарға жетуде біршама ілгерілеушілік жасап жатыр деп айта аламыз.
Тоқаев олигополияның үстемдігіне қарсы күрес және тиісінше бизнеске тең және ашық жұмыс жағдайларын қамтамасыз етудің маңыздылығы туралы үнемі айтып отырады. Оның кезектен тыс сайлаудағы сенімді жеңісінен кейін ірі бизнеске салық жүктемесі артады деп күтілуде. Ірі корпорациялардың жеткілікті салық төлемейтіні – біздің ЮКОС, «Сибнефть» есімде қалыпты әңгіме. Жалпы, Қазақстан мен Ресейдің экономикасы өте ұқсас, оларда туындайтын проблемалар ұқсас: даму жағынан Қазақстан қандай да бір жағынан бізден алда. қандай да бір түрде біз олармыз.
— Ресей-Қазақстан экономикалық байланыстары қандай?
Марк Гойхман:
«Осы ұстанымдардан Астананың Мәскеу және Бейжіңмен сауда-экономикалық қарым-қатынастарының серпіні қызықты. Тоқаев көпвекторлы саясат жүргізіп жатыр. 2022 жылдың алғашқы 8 айында Қазақстан мен Ресей арасындағы тауар айналымы өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 4,2%-ға өсті, деп хабарлайды Астанадағы Экономикалық зерттеулер институты (IER). Бұл ретте Қазақстанның экспорты 8,6%-ға, импорты 2,3%-ға өсті.
2022 жылдың 7 айындағы деректерге сәйкес, Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымы бір жылмен салыстырғанда 38,3%-ға өсті, деп хабарлайды ҚР Мемлекеттік кірістер комитеті. Оның ішінде экспорт – 52%-ға, импорт – 22,6%-ға. Экспорт негізінен отын-энергетика өнімдерін өткізу көлемінің 2,2 есе артуы есебінен құндық мәнде өсті, бұл негізінен бағаның жоғарылауымен байланысты болды.
Ресеймен сауда үшін кейбір «аномалиялар» қызықты. Мысалы, телевизиялық жабдықтар экспорты 312 есе, компьютерлер – 215 есе, телефондар – 88 есе өсті. Мұны Ресей үшін санкциялар аясындағы өте маңызды «параллельді импортпен» түсіндіруге болады. Қазақстандық компаниялардың шетелден сатып алған тауарларын Ресейге кері экспорттау үшін жеткізу. Қазан айының соңында Bloomberg Қазақстан Еуропада тұрмыстық техниканы, атап айтқанда, тоңазытқыштарды, кір жуғыш машиналарды және кеуде сорғыштарын жаппай сатып алып жатқаны туралы ақпаратты жариялады. Сонымен қатар, бұл тауарларды Астананың Мәскеуге сатуы күрт өсті.
Осылайша, Қазақстан қазір көп жағынан Ресей нарығына қажетті, қазір тікелей импорттауға болмайтын тауарлардың жеткізілімі өтетін өзіндік «хаб» рөлін атқаруда.
Александр Разуваев:
«Егер Ресеймен қарым-қатынас туралы айтатын болсақ, онда өткен жылы Қазақстан мен біздің ел арасындағы тауар айналымы шамамен 24 миллиард долларды құрады, бұл жаман көрсеткіш емес. Биыл сегіз айда ол 16 миллиард доллардан асты.Екі ел арасындағы тауар айналымының мақсаты 30 миллиард доллар деңгейінде, бұл айтарлықтай қол жеткізуге болады. Оның үстіне валюталардың – рубльдің теңгеге қатынасы ыңғайлы, бұл сыртқы сауда үшін өте маңызды. Бұл критерийде Ресейдің де, Қазақстанның да артықшылығы жоқ. Ал экономикалық қатынастарды дамыту үшін валюта бағамы өте маңызды.
Соңғы 17 жылда Ресейден Қазақстанға жиналған тікелей инвестиция көлемі 18 миллиард доллардан асты. Бұл елде барлығы ресейлік капиталдың қатысуымен 11 мыңнан астам кәсіпорын жұмыс істейді. Қазақстандық инвестиция Ресейге де құйылып жатыр. Бүгінде олар 5,5 миллиард доллардан асады».
– Соңғы 10 айда Ресейде болған оқиғаларға байланысты Қазақстанның экономикалық рөлі қандай?
Марк Гойхман:
«Қазақстан ресейліктер үшін ең маңызды бағыттардың бірі болып табылады, оның ішінде транзит, әсіресе ішінара жұмылдыру басталғаннан кейін. Қазан айында елдің Ішкі істер министрлігі 21 қыркүйектен бері оның аумағына 200 мыңнан астам ресейліктер кіріп, 147 мыңы кеткенін хабарлады.
Бұдан бұрын да көптеген ресейлік азаматтар банктік операцияларға санкциялық шектеулерден кейін қаражатты алу және халықаралық банктік қызметтерді алу үшін шот ашу үшін қазақстандық банктерді қарқынды пайдалана бастады. Наурыз айында ғана Ресей мен Беларусь азаматтары 12 мыңға жуық есепшот ашты, деп хабарлайды Қазақстанның қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі. Бірақ содан кейін ірі банктерде резидент еместерге қойылатын талаптар күшейтілді, бұл құбылыс одан әрі көшкін тәрізді дамуға ие болмады.
Александр Разуваев:
«Егер Қазақстанға кеткен ресейліктер туралы айтатын болсақ, бұл, әрине, білікті кадрлар және олар осы елдің ішкі сұранысын қамтамасыз ете алады. Дегенмен, Қазақстанның экономикасы үлкен екенін және Ресейден қоныс аударушылардың ықпалы айтарлықтай байқалмайтынын түсіну керек.
Тоқаевтың жеңісі күтілгенімен, бұл Ресей үшін және біздің бизнес үшін өте үлкен плюс деп есептеймін. Қазақстан ТМД-дағы бізге ең жақын мемлекет. Уақыт өте келе дамуы күшейетін экономикалық үдерістер Ресей мен Қазақстанның экономикасын тығыз байланыстырады – бұл ХХІ ғасырдың нағыз еуразияшылдығы».