Бүгінде Стамбул Еуропаға ұшатын ресейліктердің негізгі транзиттік нүктесі болып табылады. Бірақ бұл жерде шаттл бизнесінің иісі жоқ. Турист те иіліп қалды. Стамбулға бару тым қымбатқа түсті. Арнайы тілшіміз жергілікті тұрғындардың Украинадағы қақтығысты неге талқыламайтынын, Ресей орамында не болып жатқанын, біздің өңірлерден кәсіпкерлер қайдан сатып алынғанын, туристер қандай қиындықтарға тап болып жатқанын білді.

Ыстамбұлға үш сағатта ұшатын күндер артта қалды. Қазір ұшу уақыты екі есеге жуық артты. Билеттің қымбаттығына қарамастан, біздің аэробус сыйымдылыққа толы болды.

Жерге қонған соң жолаушылардың жүздерінен үлкен қуаныш байқамадым. Адамдар шиеленісті көрінді. Сонда да ресейліктер валюта айырбастау, такси шақыру және қонақүй ақысын төлеу арқылы іздеуден өтуге мәжбүр болды. Барлығының мәреге жеңіліссіз жеткені емес.

«Әуежайдағы қандай банкоматтар Mir карталарын қабылдайтынын білесіз бе? — рейс жолаушылары арасында ең танымал сұрақ. «Сіз кәдімгі Visa немесе Mastercard арқылы төлем жасай алмайсыз ба?» — мұндай аңғал сұрақтар да естілді. «Елдегі жағдайдан хабардар емессіз бе?» деген жауап бірден келді.

Әсіресе, түрік курорттарына бара жатқан зейнеткерлер абдырап қалды.

— Мен өзіммен бірге рубль әкелдім, олар маған айырбастамайды ма? — деп күбірледі кемпір.

Жұрт иығын көтерді. Ешкім кеңес беруге асықпады. Иә, мен не айта аламын? Басқа елге дайындықсыз ұшып кету абайсыздық болды.

Жүктерін алған жолаушылардың көпшілігі ақша айырбастау пункттеріне қарай жүгірді. Мен Mir карталарын қабылдайтын банкоматтарды іздеуге бардым. Ыстамбұлда мұндай банктердің бесеуі ғана бар. Уақытпен жұмыс жасаңыз.

Банкоматтардың айналасында кезек пайда болды. Бәрінің жолы бола қойған жоқ. Экран мерзімді түрде көрсетіледі: «Сіздің картаңызға қызмет көрсетілмеген», «Пин-код дұрыс емес», «Операция тоқтатылды», «Шектеу бітті».

«Өтінемін, мені ренжітпеңіз», — деп жалындым банкомат картамды жұтып қойғанда. Бір минуттан кейін машина оны түкіріп жіберді. Операция сәтсіз аяқталды.

Бірнеше Mir картасынан басқа, менде Қытайдың UnionPay картасы болды, ол жұмыс істеді. Бірақ небәрі 2500 лира (8000 рубль) шешілді — банкоматта шектеулер болды. Курс қалаусыз қалды, алу үшін комиссия ұсталды — 250 рубль. Бірақ бұл ұсақ-түйек.

Қолданба арқылы Uber такси шақыру қиын болған жоқ.

40 минутта Стамбулдың орталық алаңы Таксимге жеттік. Үстінде шамамен 500 лира (1580 рубль) шықты.

Мен Booking арқылы тапсырыс берген қонақүйде Mir және UnionPay арқылы төлем жасалмады. Қолма-қол ақша жеткіліксіз болды. Мен бұрын достарым арқылы берген қазақстандық доллар картасымен төледім. Галата мұнарасының жанындағы шағын қонақүйде төрт түн маған 450 еуро тұрады.

«Мұражайлар ешкімді қызықтырмайды»

Келесі күн кафеде дәстүрлі түрік таңғы асымен басталды.

Арнайы операция басталғаннан кейін Ыстамбұлда баға бір жарым есе өсті. Қалай дегенде де жергілікті тұрғындар осылай дейді. Кофе — 18-35 лира (57-110 рубль). Омлет — 30-40 лира (95-126 рубль). Екі адамға арналған түрік таңғы ас — 250 лира (800 рубль).

Бірақ мейрамханалардағы түскі және кешкі ас аймақта екі адамға 800-1000 лир (3170 рубль) тұрады.

Көбінесе қолма-қол ақшамен төлеуге болатын. Даяшылар «Мир» картасын «дөңгелетуге» тырысса да, қолдарын қиқаң еткізсе де: «Ресей ме? Біл». UnionPay кейде жұмыс істеді.

Ыстамбұлда ресейлік адам қолма-қол ақшасыз жүре алмайды. Қалталы ақшамен жүрудің өзі бір ғанибет.

Менің бағдарламамның негізгі мақсаты бүгін Стамбулға ұшатын көптеген ресейліктер сияқты шопинг болды.

«Қазір жұмысымыз тоқтап қалды, мұражайларға, Ыстамбұлдың көрікті жерлеріне ешкім қызықпайды», — деп шағымданды жергілікті гид. – Біз қазір жаңа мамандықты игеріп жатырмыз – шопинг жүргізушісі. Мұндай қызметтер бұрын көрсетілді, бірақ олар екінші дәрежелі болды.

Қазір орыстарды сауда нүктелеріне, базарларға апарамыз. Олар мүлдем бәрін сатып алады — құрал-жабдықтар, косметика, киім-кешек, дәрі-дәрмек. Бай туристер қымбат брендтерге ұшады. Мұнда олар біздің көмегімізсіз істей алмайды. Сіздің карталарыңыз бутиктерде өтпейді және сіз үлкен сатып алуды қолма-қол ақшамен төлей алмайсыз. Ақылы болса, біз көмектесуге дайынбыз.

Менің байқауымша, мұнда жабдықтан басқаның бәрін сатып алудың мағынасы бар. Мысалы, Ресейдегі Apple өнімдері бұрынғысынша арзанырақ. Құлаққаптарды сатып алғанда, сіз бірнеше мың рубль үнемдей аласыз.

Мен Ресейден кеткен киім дүкендерін қарап шықтым. Зара киім-кешек бөлмесінің айналасында жиналған бір топ ресейліктерге назар аударды. Қыздардың бірі өзін Мәскеуден келген стилист Алена деп таныстырды.

«Қазір біз өз клиенттерімізді Ыстамбұлға қайта бағыттадық», — деп түсіндіреді әңгімелесуші. – Еуропалық брендтер Ресейден кеткенде біз ресейлік дизайнерлерге сендік. Ештеңе болған жоқ. Қалай десек те, үйден сатып алудан гөрі Ыстамбұлға ұшып, осында сауда ұйымдастыру арзанырақ.

Қыс мезгіліне дейін жоспарланған мұндай сапарларға менің кезегім бар. Қараңызшы, мұнда жаңа топтамадағы зығыр костюм 1100 лира (3500 рубль), ал жеңілдетілген көйлек 250 лира (800 рубль) тұрады. Жергілікті Zara Түркияда жасалған, сондықтан мұнда сауда жасау тиімді.

Мен костюмдерді де, көйлектерді де алдым. Кассада картамен төлеу мүмкін емес. Ол қолма-қол ақшаны қойды. Дүкен қызметкері әр есепшотты арнайы автоматтан өткізіп, ақшаны ұзақ санаған.

Содан кейін мен ХМ-ге бардым, ол да Ресейден кетіп жатыр. Дүкенқұмарлар үшін жұмақ мынау: көйлек 200 лира (630 рубль), капюшон және джинсы 350 (1100 рубль). Мангода да осындай жағдай. Бірақ мұнда орыстар көрінбейді. Мен премиум спорт брендтерін сататын бутиктерде отандастарымды кездестірмедім.

«Орыстар бізге келуді тоқтатты, аз ғана келеді, олар үшін бұл қымбат болды дейді», — деп түсіндірді Adidas фирмалық дүкенінің қызметкері.

«Мәселелеріңізге байланысты емес, кешіріңіз»

Ақпан айының соңында мыңдаған ресейліктер Ыстамбұлға ағылды. Мұнда аз ғана қалды. Қалада болған төрт күн ішінде мен орысша сөйлеуді естімедім.

Отандастарды іздеп, 90-шы жылдардан бері біздің челноктар сауда жасайтын «Лалели» орыс орамына бардым. Орыс тілінде «Көтерме және бөлшек сауда», «КСРО спорт», «Ромашка», «Әйелдерге арналған Богатырь» деген жазуы бар жүздеген дүкендер бар.

Аудан өлі болып көрінеді. Кейбір дүкендер жабық. Ашық тұрғандары бос.

– Күніне бір-екі адам келеді, бітті. Ешкім ештеңе алмайды. Украинадағы қақтығыстан кейін сауда тоқтап қалды», – деп күрсінді саудагерлердің бірі.

Косметика дүкенінде мен ресейлік сатушымен сөйлестім.

Наурыздан бері мұнда ешкім келмеді. Бұл аймақта мұндай тыныштық көптен бері есімде жоқ», — деп күрсінді әйел. – Бұрын қалың орыс қыдыратын, тауарды көтерме, бөлшектеп алатын. Бізде Ресейден келген көптеген клиенттер бар, олар ақпанның 24-нен кейін келісім-шарттарын бұзды, төлейтін ештеңе болмады. Иә, тауар бағасы да күрт өсті. Мысалы, біз 40 цент беретін әйелдер төсеніштері қазір бір доллар тұрады. Қырымдағы достарым Ресейде төсеніштердің әрқайсысы 5 доллар тұрады дейді. Сондықтан мүмкіндігінше сауда жасаңыз.

Дүкенге екі әйел кірді. Қораптарға жастықшалар, тампондар, гельдер мен сусабындар салынды.

— Оны қалай жеткізесіз? Мен сұрадым.

— Кейбіреулер өзімізге, кейбіреулері пошта арқылы, амал жоқ …

Дүкен иесімен әңгімені жалғастырдым.

– Лалелиден тауарды орыстар да, украиндар да сатып алды. Енді олар қиылыспауға тырысады. Украиндар орысша сөйлеген сөзді естіген бойда дүкеннен шығып кетеді», — деп әңгімелесуші жағдайды баяндады. – Түріктердің өзі Ресей мен Украина арасындағы жанжалды көптен бері талқылаған жоқ. Тақырып жаңалықтардың күн тәртібінен алынып тасталды. Мұның неліктен басталғанын ешкім түсінбейді және оны тереңірек зерттегісі келмейді. Бізде мұрнына сайлау бар, халықты мазалайтыны сол. Бағаның көтерілуі алаңдатады. Түркиядағы орташа жалақы 7000 лира (24 мың рубль), бұл ақшаға өмір сүруге болады, бірақ қарапайым.

Мен сізге айтамын, Ресейде де жағдай жақсы емес.

«Біз сіздің жағдайыңыз туралы ештеңе білмейміз, олар бұл туралы теледидарда айтпайды, газеттерде жазбайды», — деп мойындайды әйел. – Орыстар Стамбулға келсе, бұл әңгімелерді тастап кетеді. Тіпті ешкіммен сөйлеспе.

Жақын маңдағы дүңгіршекте түрік кәмпиттерін сатушы бұл тақырыпты талқылаудан бас тартты: «Бірінші айда біз Украинадағы жағдайды бақылап отырдық, содан кейін сіздің проблемаларыңыз бізді қызықтырмайды. Кешіріңіз.»

«Олар Ресей үшін суға батады»

Сол күні Стамбулдың қақ ортасында түрікпен үйленген құрбыммен жол қиылды.

«Түркілер Ресей мен Украина арасындағы қақтығысқа мән бермейді», — деп бастады әңгімесін досы. – Күйеуімнен сұраңыз, ол сіздің президентіңіздің қаншалықты жақсы екенін айтады. Ол Путинді сыртқы саясатты дұрыс жүргізетін мықты көшбасшы деп санайды. Жергілікті тұрғындардың көпшілігі Ресейді қолдайды. Шынында да, Путин кезінде түріктер құрылыс бизнесінде үлкен келісім-шарттар алды, көпшілігі байыды.

Бірақ мұндағы украиндар, жұмсақтап айтқанда, көп емес емделеді. Өйткені, 90-шы жылдардан бастап мұнда көптеген украин әйелдері келді, олар стриптиз-клубтарға жұмысқа орналасты. Содан олар осында қоныстанды, түрікпен үйленді, бірақ олардың атына кір келтірді.

– Түріктер бағасы аспандап кетті деп шағымданып жатыр ма?

– Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық пен бензиннің бағасы шарықтап кетті. Бірақ үкімет шығынның орнын толтырды, Түркия азаматтары өтемақы алды. Айтпақшы, Ресей мен Украина арасындағы қақтығыс түріктер үшін тиімді. Мысалы, менің күйеуім косметика сата бастады, гиалурон қышқылын және бетке егетіннің бәрін әкеледі. Сондай-ақ памперстер мен әйелдер жастықшаларын жеткізеді. Мәскеуге және басқа да ірі қалаларға үлкен жүктер жібереді. Клиенттердің шегі жоқ. Оған памперс алу үшін тізілген адамдар. Біздің мәлімет бойынша, Ресейде бұл өнімнің қоры таусылып, дүкендер Түркиядан жеткізушілерді күтуде.

– Орыстар шаттл бизнесін қайта бастады ма?

Керісінше, бәрі құлады. Қазір Түркияға келу қымбат, әуе билеттері қыруар ақша, қонақ үй бағасы шарықтап кетті. Қазір тіпті орта таптың да Стамбулға баруға қалтасы көтермейді.

– Неліктен түріктер Украинадағы оқиғаларды қадағаламайды?

– Түріктер шығысқа бағытталған. Әзірбайжанда болса, олар әрекет етер еді. Және бұл конфликтте олар «нүктеге дейін». Қалай болғанда да түріктер орысшыл, Ресей үшін суға батады.