2022 жылдың 5 желтоқсанынан бастап Ресейден ЕО елдеріне мұнайды теңіз арқылы тасымалдауға эмбарго күшіне енуі керек. АҚШ пен «Үлкен жетілік» елдері әзірлеген шара ресейлік шикізатты белгіленген лимиттен жоғары бағамен тасымалдайтын танкерлерге сақтандыру мен қаржылық қолдау көрсетуге тыйым салуды қамтиды. Санкциялар, сонымен қатар, егер келісімшарт құны Батыс бекіткен баға шегінен жоғары болса, біздің «қара алтынымызды» теңіз арқылы үшінші елдерге тасымалдауға вето қояды.
AMarkets талдау бөлімінің басшысы Артем Деев, IVA Partners инвестициялық компаниясының аналитикалық зерттеулер бөлімінің басшысы Дмитрий Александров және TeleTrade талдаушысы Алексей Федоров ресейлік энергетика секторындағы жаңа шектеулердің салдары туралы айтты.
— Ресейге қарсы осы шаралардың барлығын енгізгеннен кейін әлемдік мұнай нарығы қалай өзгереді? Елімізге салынған санкциялар «қара алтынның» бағамына қандай әсер етеді? 2023 жылы әлемдік тұтынушылар мұнай бағасы қандай болады?
Артем Деев:
— Ресей мұнайына шекті бағаның енгізілуі бұрыннан белгілі, нарық мұндай жағдайға дайындалып қойған, сондықтан 5 желтоқсаннан кейін түбегейлі өзгерістер орын алуы екіталай. Айта кетейік, АҚШ-тың бұл мәселедегі ұстанымы бірқатар түзетулерден өтіп үлгерді. Алдымен Вашингтон барреліне 40-60 доллар шегін белгілеуді талап етті, бірақ кейінірек Ақ үй «төбені» жоғары қарай қайта қарауға келісті. Егер шектік нүкте $70-75 аймағында болса, онда бұл деңгей шын мәнінде Орал соңғы бес жылда сатылған бағамен сәйкес келеді. Ресей үшін түбегейлі ештеңе өзгермейді.
Бұған қоса, Америка Құрама Штаттары Үндістан ресейлік шикізатты өз таңдауы бойынша сатып ала бастаса, қарсы емес екенін айтып, эмбаргоның 2023 жылдың 19 қаңтарына ауысуы мүмкін екенін ескертті. Батыс елдері бағаның шегі Ресейді достықсыз мемлекеттерге жеткізуден бас тартуға және шикізатты Қытайға, Үндістанға немесе Сауд Арабиясы мен БАӘ-ге бағыттауға мәжбүр ететінін түсінетіні анық.
Дмитрий Александров:
– Әзірге эмбаргоның әсері мен оның тиімділігі нарық қатысушылары үшін түсініксіз болып қала береді, әсіресе оны енгізуге дайындықпен бірге жүретін көптеген ерекшеліктер мен ескертпелер ескерілгенде. Қалай болғанда да, елеулі тапшылық пен бағаның көтерілуі жағдайында бастапқыда жарияланған шарттарға сәйкес, мүмкін үнсіз түзетулер енгізу әрекеті жасалады.
Алексей Федоров:
– Мұнай бағасын белгілеуге, әсіресе Ресей сияқты ірі экспорттаушыға қатысты қосымша әкімшілік шектеулерді енгізу мұнай нарығындағы жағдайды қиындатып, ондағы жүріп жатқан процестерді ашық емес және тиімділігін төмендетеді. Мұнай бағасының нарықтық динамикасының қаншалықты деформацияланғанын қазірдің өзінде көруге болады. Сауд Арабиясы бұл процестің сәйкессіздігіне назар аударды, ол Америка Құрама Штаттарының баға белгілеулерін кез келген жолмен төмендетуге ұмтылысы нарық қатысушыларын «қорқытты» және жеткізілім көлемін қысқартты.
Ресейден мұнай бағасына шек қойсаңыз, жағдай ушыға түседі. Әлемдік экономика үшін мұнайға баға белгілеу механизмінің бұзылуы сатып алушылардан өндірушілерге сигналдардың бұрмалануымен байланысты. Егер бұрын дүние жүзі бойынша ондаған миллион қатысушылар келісім-шарттарға барлық қолда бар ақпаратты және мұнай бағасына әсер ететін факторлардың өзгеруінің болжамдарын енгізсе, бұл сатып алушылар мен өндірушілер арасындағы тиімді байланысты қамтамасыз еткен болса, енді тек 7 елдің көшбасшылары шикізат құнын белгілейтін болады. Бұл капитализмнің негізгі заңдарына қайшы келеді. Мұндай әрекеттердің салдары бағаны одан да көп реттеу қажеттілігін білдіреді. Ресейге салынған эмбаргодан кейін «Үлкен жетілік» басқа өндірушілерге, бірінші кезекте ОПЕК елдеріне бағалық шектеулер енгізуге мәжбүр болады. Бірақ біздің елімізді «Үлкен жетіліктің» шектеуші саясатының қателігі туралы айтуға шамасы келетін немесе шешімдерінде өздерінің экономикалық мүдделерінен үнсіз шығатын мемлекеттер қарсы алады.
Ішінара мұнай эмбаргосынан Ресейге келтірілген шығынды бағалау мүмкін бе? Қазіргі уақытта отандық жеткізушілер әзірлеп жатқан шикізат экспортының әртүрлі схемалары (мұнайды ашық теңізде ауыстырып тиеу, біздің еліміздің танкерлердің «көлеңкелі» деп аталатын паркін құруы және т.б.) шығындарымызды өтеуге мүмкіндік бере ме?
Артем Деев:
– Еліміздің басты шығыны мұнай бағасына шекті шектеу енгізу емес, Ресейге қарсы санкциялардың бүкіл кешені және әлемдік рецессияның басталуы болмақ. Жақында ОПЕК+ нарықта энергетикалық ресурстардың артығын белгілеп отыр – өнеркәсіптік өндіріс жаһандық деңгейде төмендеуде және мұнайдың үлкен көлемі сұранысқа ие емес. Бұл бағаның төмендеуіне және өндірістің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Ресейде, әртүрлі бағалаулар бойынша, 2023 жылы мұнай өндірудің қысқаруы тәулігіне 1 миллион баррельді (жалпы көлемнің 10%) құрауы мүмкін, бұл компания мен федералды бюджеттің кірісінің төмендеуіне әкеледі. Дегенмен, әзірге бағалар жоғары деңгейде қалып отыр, бұл Ресейге төмендеген еуропалық көлемдерді өтеуге мүмкіндік береді.
Дмитрий Александров:
– Ресей баламалы жеткізу жолдарын дамытқан сайын шектеулердің ауырлығы артады. Тиісінше, елімізге келген түпкілікті шығынды бағалау әлі де қиын. Эмбаргоның бастамашылары Ресей экономикасының шығыны ондаған миллиард долларды құрайды деп болжады, бірақ шикізатты экспорттау үшін шын мәнінде көп айналма жолдар бар — бұл ашық теңізде шикізатты қайта тиеу және «көлеңкелі» танкерлер флотын пайдалану. Дегенмен, біздің қарсыластарымыз бір орында тұрмайды және келесі жылы жеткізілімдер мен екінші сатылымдарға бақылауды күшейту арқылы эмбаргоның тиімділігін арттыруға тырысады.
Алексей Федоров:
— Дүниежүзілік мұнай нарығының теңгеріміне бағаның «төбенің» жалпы және нақты Ресейге тигізетін әсерін әртүрлі бағалаулар бар. Болжамдар әлемдік экономикадағы дағдарысқа дейінгі жағдаймен қиындады, соның салдарынан табиғи себептермен энергия ресурстарына сұраныс азайып, «қара алтынның» баға белгілеулеріне қысым жасалуда. 2023 жылдың ортасына дейін ресейлік шикізат бағасының шегі толық жұмыс істейтін механизм сияқты көрінуі мүмкін, сондықтан мұнайдың нарықтық бағасы Brent маркалы мұнай барреліне 60-70 долларға дейін төмендеуі мүмкін.
Ғаламшардағы экономикалық жағдай жақсарып, 2023 жылдың екінші жартысында қалпына келтіру процестері басталуы мүмкін болғандықтан, мұнайдың нарықтық бағасы 80-100 доллар деңгейіне көтеріледі, бұл ресейлік шикізаттың қымбаттауын білдіреді. Бұл жағдайда шекті баға механизмі өзінің сәтсіздігін көрсетеді, өйткені Ресей және басқа да санкцияланған елдер шикізатты теңіз арқылы тасымалдаудың жеке инфрақұрылымын дамыту арқылы Батыстың шектеулерін айналып өту жолдарын табады. Бұл тетік келесі жылдың ортасына дейін созылған жағдайда, мұнай бағасының шекті деңгейін енгізуден Ресейдің ықтимал шығыны 2,5-4 миллиард долларды құрауы мүмкін.Сома айтарлықтай, бірақ мұнайдың жалпы көлемімен салыстырғанда аса маңызды емес. біздің елден экспортталады.