Өздеріңіз білетіндей, «Үлкен жетілік» елдері мен Еуроодақ 5 желтоқсаннан бастап ресейлік мұнайға ең қатаң санкциялар енгізуге келісті. Әңгіме ресейлік «қара алтынның» экспортына шекті бағаны енгізу туралы болып отыр. Бірақ батыс елдері дәл осы төбенің параметрлеріне әлі келіскен жоқ. Bloomberg Американың барреліне 60 доллардан (қазіргі бағамен 90 долларға жуық) шектеуді қолдайтынын мәлімдейді. Ал Reuters Ресей мұндай шектеуді оңай айналып өтетінін алға тартады.
Ресей мұнайына салынған санкциялар қаншалықты ауыр болмақ? Бағаның шегі отандық экономиканы күйрете ме? Ресей мұнайын жеткізудің баламалы жолдары бола ма? Біз бұл мәселелерді маман, TeleTrade бас талдаушысы Марк Гойхманмен талқыладық.
— Алдымен мұнай экспортының қазіргі көрінісін сызып көрейік. Шетелге қандай көлемдерді және қалай жеткіземіз?
— 2021 жылы Федералдық кеден қызметінің мәліметі бойынша, Ресей шетелге 111 миллиард долларға 230 миллион тоннаға жуық шикі мұнай сатты.Орташа баға тоннасына шамамен 480 долларды құрады. Мұнай өнімдері мұнай химиясы үшін шикізат қызметін атқаратын мұнайды алғашқы өңдеудің нәтижесі болып табылады. Жыл ішінде сыртқы нарыққа 70 миллиард долларға 144 миллион тонна түрлі ресейлік жанармай сатылды.
– Бұл шара біз үшін қаншалықты сезімтал – мұнай мен мұнай өнімдерінің экспортына бағаның шегі?
— Ресей ЕО-ға 2022 жылдың желтоқсанында енгізілген мұнайды және 2023 жылдың наурызында мұнай өнімдерін сатуға ішінара эмбаргоны өте қатты сезінеді. «Қара алтын» мен өңделген өнімдер экспортының жартысынан астамы Еуропалық Одаққа тиесілі. Bloomberg бағалауы бойынша, еліміздің ұлттық бюджетінің шығыны жылына 22 миллиард долларға жету қаупі бар. Оның ішінде бұл соманың шамамен 12 миллиард доллары Еуропаға құбыр жеткізудің қысқаруынан және 10 миллиард доллары ескі әлемге теңіз арқылы экспорттауға тыйым салудан түседі. «Дружба» құбырының оңтүстік тармағы арқылы бірқатар Шығыс Еуропа елдеріне – Венгрия, Словакия және Чехияға эмбаргодан тыс қалған мұнай жеткізуден түскен шамамен 6 миллиард доллар кіріс сақталады.
Бұл ретте еуропалық елдерге сатудың ықтимал қысқаруы физикалық түрде шамамен 2,5–3 миллион баррель мұнай және 1,5 миллион «баррель» мұнай өнімдері деңгейінде бағаланады.
– Біздің еліміз мұнай экспортының осы төмендеген көлемін ресурстарды басқа аймақтарға бағыттау арқылы толтыра ала ма? Біріншіден, Азияға – Қытайға ма, Үндістанға ма?
— Азиялық бағыттағы Ресейдің негізгі экспорттық құбыры Шығыс Сібір-Тынық мұхиты құбырының пайдаланылмаған қосалқы қуаты тәулігіне 300 мың баррельді құрайды. Күн сайын тағы 200 мыңға жуық «баррель» Азияға теміржол арқылы қосымша жеткізілуі мүмкін. Бұл Батысқа ресейлік мұнай жеткізудің шамамен 20%-ы. Бұл инфрақұрылымды құру үлкен инвестицияларды және өте ұзақ уақытты қажет етеді.
— Ресей төбемен теңіз танкерлерімен тасымалдауды көбейте ала ма?
— Өздеріңіз білетіндей, жарияланған шара банктер мен сақтандыру компанияларына мұндай тасымалдаумен айналысатын танкерлердің қозғалысын сақтандыру мен қаржыландыруға тыйым салу болып табылады. Көмірсутектерді танкермен тасымалдау нарығында жетекші орындарды еуропалық компаниялар, атап айтқанда, Греция, Кипр немесе Мальта алады. Бұл тасымалдауларды сақтандыру да негізінен еуропалық компаниялардың қолында шоғырланған. Олар үшін ЕО тыйымдары өте маңызды болуы мүмкін.
— Мұнай төбесі гипотетикалық қауіптен нақты механизмге айналған жағдайда Ресей не істей алады?
«Біздің жоғарғы шенеуніктер мұнайды сатуға шектеу қойылған кезде Ресей осы келісімге қосылған елдерге мұнай жеткізуден бас тартатынын бірнеше рет мәлімдеді. Азия, Латын Америкасы және Африка тұтынушылары Брюссельдің ультиматумдарын орындауға дайын екендіктерін растамайды. Сондықтан, егер Батыс біздің энергетикалық ресурстарымызға атышулы баға шегін енгізетін болса, әлемдік нарықта ресейлік мұнай экспортын тасымалдау, сақтандыру және қаржыландыру үшін жаңа қуатты тауашалар қалыптасады. Сақтандыру және кемелерді жалдау мәселелері бірте-бірте біздің елімізден мұнай мен газды жаңа тұтынушылардың қолына өтуі әбден мүмкін.
— Батысқа ресейлік мұнайға эмбарго соған қарамастан қатаң нұсқада енгізілсе, біз «қара алтынның» экспорттық ағынын қаншалықты қайта бағдарлай аламыз?
– Қалай болғанда да, жаңа бағыттардың Еуропаға мұнай мен мұнай өнімдерін жеткізуді толығымен алмастыруы екіталай. Біз төмендеген физикалық көлемнің жартысынан үштен екісіне дейінгі өтемақы туралы айтуға болады.