Түркіменстан кәсіпкерлері ел басшысы Сердар Бердімұхамедовке хат жазды. Жолдауда кәсіпкерлер елдегі қандастық, мемлекеттік органдардағы жемқорлық және бюрократия сияқты өзекті мәселелерге назар аударды. Сондай-ақ, бизнесмендер Түркіменстандағы ең табысты бизнесті қолға алып, олардың қалыпты жұмыс істеуіне мүмкіндік бермеген президенттің көптеген туыстарына шағымданды. Барлығы он үш тармақ болып шықты, олардың әрқайсысы ауырған нүктелер туралы.
Кәсіпкерлер Гурбангулы Бердімұхамедовке ешқашан мұндай хаттармен жүгінген емес, мүмкін, мұндай әрекеттердің бекер екенін түсінді. Бірақ Сердар, олар айтқандай. «Алғаш бастады»: билігінің алғашқы айында нағашы әпкесі Гүлнабат Довлетованы Қызыл Жарты Ай қоғамындағы жұмыстан қуып жіберген ол. Ол жай ғана жұмыстан босатылған жоқ, сонымен бірге қазынаға шамамен 60 миллион манат (мемлекеттік бағам бойынша 17,1 миллион доллар) қайтаруды талап етті. Әйтпесе, «Қызыл Жарты Ай» қоғамына бөлінген мемлекеттік қаражатты сыбайлас жемқорлыққа және жеке мақсаттарға пайдаланғаны үшін іс қозғаймыз деп қорқытқан. Сердар билікке келгенде оның немере ағасы Шамұрад Режепов те тығылып, сауда орталықтары арқылы контрабандалық тауарлар сатылып кеткен. Оның аккаунттары бұғатталған. Ол өзі елден кетіп қалды. Осының барлығы бизнесмендерге елдегі ықтимал өзгерістерге үміт берді. Сондықтан бұл хат пайда болды.
Алдымен, кәсіпкерлер ел басшысымен байланыс орнату үшін «мөлдір» пошта құруды сұрады, өйткені күрделі бюрократиялық сүзгі халықтың нақты мәселелерін президентке жеткізуге мүмкіндік бермейді.
Кәсіпкерлердің айтуынша, жемқорлық мемлекеттің барлық құрылымдарына еніп кеткен. «Олар бізді жан-жақтан тұншықтыра бастады», — деп үндеуде кәсіпкерлер сөзбе-сөз «айқайлады». Олардың айтуынша, президенттің әкесінің ең жақын, «таңдалған» туыстары қызметтік жағдайды пайдаланып, экспорттық тауарлардың барлығын дерлік фронттық компаниялар арқылы шетелге сатып, байып кеткен. Шамұрад, Қажымырат және олардың әкесі Аннаназар Режепов хатқа «Олардың заңсыздығын өлшеуге болмайды» деп сипаттайды. Кейбір бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, ол 2020 жылы коронавирустан қайтыс болды. Хатқа сәйкес, олар (отбасының өкілдері) жүздеген лайықты бизнесмендердің бизнесін тартып алып, сол арқылы үлкен капитал жинады, олардың айтарлықтай үлесі жоқ. Түркіменстан: «Олардың шекара үшін керемет байлығы бар». Сонымен қатар, Түркіменстандағы қарапайым кәсіпкерлер орасан зор параға, реніштерге, кәсіпорындарға шикізат сатып ала алмауға ұшырайды.
Хатта көтерілген екінші мәселе 2018 жылы мүлдем тоқтатылған түрікмен валютасының айырбасталуы болды: «Қазір барлығы қара бағамнан пайда көреді». Хатта нарықтық экономикаға көшу, «мөлдір» жүйе болу үшін құбылмалы айырбас бағамы болуы және тағы да кері қайтару мен пара алудан аулақ болу ұсынылады. Валюта айырбастау мүмкін болмағандықтан, шетелде оқитын түрікмен студенттерінің сол жақта оқу ақысын төлеуге мүмкіндігі жоқ. Олардың көпшілігі оқуын тастап, шет елдерде, кейде босқын мәртебесінде «қыдыруға» мәжбүр болды.
Өз елінде, хатта айтылғандай, жергілікті оқу орындарына түсу үшін институт басшылығы параны екі есе көбейткен. «Неге біздің елде бәрі сатып алынады және сатылады?» Авторлар Түркіменстанның жемқорлық деңгейі бойынша алғашқы он елдің қатарына кіретінін баса айтып, ашуланады. Сондай-ақ, «харелер» — студенттердің, бюджеттік қызметкерлердің, мемлекеттік мекеме қызметкерлерінің қатысуымен өтетін мерекелік сипаттағы бұқаралық іс-шаралар да қанағаттанбады. Авторлардың айтуынша, мұндай іс-шараларды жергілікті билік президентке ұнамды болу үшін тұрақты түрде өткізеді және шығындарды тағы да бизнес жабуы керек — бас тартқан жағдайда оның болуы үшін адам төзгісіз жағдай жасалады.
Көліктерге қойылған шектеулер де бизнес үшін проблемаға айналды. Мысалы, жеке компанияларға екі көліктен аспауға рұқсат етілген. Сондай-ақ хатта жерді жалға беру проблемалары (сыбайлас жемқорлықтың алтын кені), заңсыздық пен құқық қорғау органдарының әрекетсіздігі туралы айтылған. Соңында кәсіпкерлер облыс тұрғындарының қала сыртында қалып қоюға мәжбүр болған көліктерімен елордаға жете алмайтынына шағымданды. Сондай-ақ келушілердің елордада тұруы және жұмыс істеуі мүмкін емес — олар қайтадан пара талап етеді. «Ескеріп, шара қолданады деп сенеміз», — деп түйіндейді саудагерлер Мемлекет басшысына осындай тілекпен. Президенттің арыз-шағымға құлақ түрді ме, әлде әкесінің қатал сөзін жалғастыра ма, алдағы уақытта белгілі болмақ.