Ресей ЕО мен G7 өкілдері 5 желтоқсанда енгіземіз деп қорқытып отырған мұнай бағасының төмендеуі мен көмірсутегі экспортына тыйым салумен күресудің жолын тапқан сияқты. Батыс ақпарат құралдарының хабарлауынша, біздің еліміз энергия ресурстарын теңіз арқылы тасымалдау үшін бүкіл әлем бойынша шұғыл танкерлер сатып алуда. Отандық мұнай компаниялары Еуропа жариялаған шикізатқа мораторийден келген шығынды осылайша залалсыздандыра ала ма? Біз бұл сауалмен Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Ұлттық энергетикалық қауіпсіздік қоры мен Қаржы университетінің сарапшысы Игорь Юшковқа жүгінген едік.

– Bloomberg агенттігінің шикізат нарығына қатысушыларға сілтеме жасап хабарлауынша, Ресей «көлеңкелі» танкерлер флотын құруда. Браумар кеме брокерінің айтуынша, біздің еліміз жақында 240 шағын және үлкен мұнай тасымалдайтын кемелерді сатып алған. Мәскеу өзінің «отын қаруының» арқасында Батыс 5 желтоқсаннан бастап енгізгелі отырған мұнай эмбаргосын айналып өтпекші. Бұл ақпарат рас па?

Бұл стратегия өте қисынды. Бұл танкерлер флотының қаншалықты құрылатыны басқа мәселе.

Әрине, Ресеймен ынтымақтастығы үшін ең аз айыптауға болатын елдердің көлік кемелері тартылады. Танкерлер шетелдік заңды тұлға ретінде қайта тіркеледі, бұл біздің елмен қандай да бір құпия келісімдерге күдіктену іс жүзінде мүмкін емес. Күн тәртібіндегі тағы бір мәселе – соңғы уақытқа дейін жанар-жағармайымыз құбыр арқылы жеткізіліп келген Еуропа елдерінің нарығына тиісті көлемде мұнай жеткізу жолы.

— Батыстың жаңа санкциялары жеткізілімдерді қайта бағдарлау процесіне кедергі бола ала ма?

– Естеріңізге сала кетейік, ағымдағы жылдың 5 желтоқсанынан бастап Батыстың Ресейден келетін энергетикалық ресурстарға қарсы екі түрлі санкциясы күшіне енуі тиіс. Шектеулердің бірі ресейлік мұнайды тасымалдауға әсер етеді: мораторий отынды сатушы мен сатып алушы арасында қандай сату бағасы белгіленсе де, экспортталатын барлық шикізатқа әсер етеді.

Дәл осы күні тек еуропалық санкциялар ғана емес, сонымен қатар G7 аясында әзірленген шағымдар да күшіне енеді. Олар отандық мұнайдың белгіленген шекті бағасын енгізуге бағытталған, шамасы барреліне $60. Бұл американдықтар белгілеген соңғы баға сызығы. Шыңның ресми деңгейі әлі бекітілген жоқ, бірақ кейбір шектеулер желтоқсанның басында күшіне енетіні нарықтың барлық қатысушыларына түсінікті.

Барлық халықаралық трейдерлер мұндай шешімге дайындалуда, бірақ оның салдарын шынымен бағалай алатындар аз сияқты …

— Қағаз бетінде пайда болған нақты шаралардың ішінде тек АҚШ қазынашылығының Шетелдік активтерді бақылау басқармасының нақтылауы шықты, онда ресейлік экспорттық шикізат құнын барреліне 40-60 доллар шегінде шектеу ұсынылады. Бұл ретте мұнайдың әлемдік баға белгілеулері ұзақ уақыт бойы 90 доллар шамасында теңдестіруде.

Шектеулі баға дәлізі енгізілгеннен кейін әрбір мұнай тасымалдаушы жүк кемелеріне шикізатты тікелей айдайтын компаниялардан көмірсутектердің белгілі бір сатып алушыға қандай бағамен жеткізілетінін сұрауы керек. Дәл осындай міндет коммерциялық мәмілелер жасайтын жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғайтын сақтандыру компанияларына да жүктелетін болады.

— Ал егер бұл талаптар қатаң және барлық жерде орындалса, Ресей не істеуі керек?

– Бұл кедергілерді еңсеру үшін еліміз Еуропалық немесе Американдық реттеуші органдарға өз операциялары бойынша есеп бере алмайтын өз флотын құруы керек. Біздің жаңа ірі сатып алушыларымыз Қытай мен Үндістан Батыс шектеулеріне мән бермеуге дайын екендіктерін көрсетуде.

Пекин мен Дели үшін, сондай-ақ Мәскеу үшін өздерінің экономикалық пайдасы бірінші орында. Танкерлердің ресми иелері, мысалы, азиялық фирмалар, ал тасымалдауды сақтандырушы ретінде ресейлік мамандандырылған құрылымдар болуы мүмкін. Біздің елімізге теңіз көлігінің жеткілікті көлемін жинақтау ғана қалады.

Отандық экспорттаушылар мұнайды Вашингтон мен Брюссель белгілеген «төбеге» келіспеген сатып алушыларға сатады: біз Еуропамен емес, Қытаймен және Үндістанмен сауда жасаймыз, сондықтан Мәскеу ешқандай санкцияларды бұзбайды.

– Шетелдік БАҚ-тың хабарлауынша, санкцияларға қарамастан қыркүйекте Ресейден теңіз арқылы мұнай жөнелту ақпан айындағы көрсеткіштерден асып түсті. Бір жағынан, Еуропаға жеткізілім минимумға дейін қысқарды, екінші жағынан, Азияға және «белгісіз бағыттарға» экспорт айтарлықтай өсті. Яғни, Ресейдің көлеңкелі танкер флоты өзін көрсете бастады ма?

– Оң әсер тек Ресей сатып алған танкерлер паркінен ғана сезілмейді. Экспорттық бағыттардың шығындарын оңтайландырудың жаңа схемалары да өз нәтижесін береді. Өйткені, наурыз айының басынан бері отандық коммерциялық порттарда шикізатты тасымалдайтын кез келген шетелдік танкерлерді сақтандыру үшін үш есе болмаса, екі есе сақтандыру төлеуге тура келеді.

— Мәскеу мен Батыс қауымдастығы арасындағы геосаяси қарым-қатынастар шиеленіскенге дейін құбырлар мен теңіз танкерлерімен экспортталған ресейлік мұнай көлемін есептей аласыз ба? Бұл көлемдер қазір қалай өзгерді?

– Жалпыға қолжетімді статистикаға сәйкес, 2021 жылдың басында ресейлік кеме иелері басқаратын теңіз көлігі флотының жалпы саны 1,5 мыңға жуық кемені құрады. 1,2 мыңға жуық кеме өздерінің флагштоктарында еліміздің туын көтерді. Дедвейт туралы айтатын болсақ (тоннадағы пайдалы жүктің массасы. — Н.М.), содан кейін тоннаждың 62% -дан астамы шетелдік тумен басқарылатын кемелердің үлесіне тиді. Сонымен қатар, ресейлік кемелердің көпшілігі 15 жылдан аспайтын бәсекеге қабілеттілік жасынан асып кетті. Осы уақыт ішінде теңіз танкерлерін шығаратын шетелдік өндірушілер тасымалдау көлемін айтарлықтай ұлғайтып қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі көлік ерекшеліктері бойынша технологиялық жағынан әлдеқайда жетілдірілді.

Ресейде қазіргі заманғы контейнерлік кемелер, көлденең тиеу бар кемелер немесе ірі теңіз платформаларына жүк жеткізетін баржа көліктері іс жүзінде жоқ.

Отандық экспорттаушылар үшін тәуелсіз мемлекеттер: Либерия, Мальта, Кипр және Панама туының астында жүзетін кемелерді пайдалану ыңғайлырақ. Ресей туын жамылған кемелер саны азайып, бейтарап вымпелмен қозғалатын жүк тасымалдаушылардың саны, керісінше, өсуде. Импорттық теңіз көлігі қызметтері ресейлік компанияларға жыл сайын 10-15 миллиард долларға шығындалады.

«Bloomberg агенттігінің мәліметінше, біздің ел алып супертанкерлер арқылы жүктерді бір кемеден екіншісіне тікелей теңізде тасымалдауға белсенді түрде дайындалуда. Олардан шикізатты ауыстырып тиеу үшін шағын «челноктарды» пайдалану қажет болады. Халықаралық нарықта мұндай көліктердің ұсынысы бар ма?

– Осындай операциялар қазірдің өзінде жолға қойылған – ресейлік мұнай тиегіштер «ашық мұхитқа», яғни ешбір мемлекет бақылайтын теңіз суларына жіберіледі. Мұндай аймақтарда шикізатты бір жағынан екінші жағына ауыстырып тиеу айтарлықтай қолжетімді. Мұндай жағдайда тасымалданатын мұнайдың саяси «уыттылығы» үшін ешбір халықаралық компанияны кінәлауға болмайды.

Сәйкес схемалар негізгі отандық экспорттық порттарда – Новороссийскіде де, Балтық теңізінде де жарты жылдай қолданылып келеді. Геосаяси жанжалдарға қатысы жоқ сатып алушылар мұндай маршруттарды пайдаланудың пайдасын көреді, сондықтан «көлеңкелі» сценарийлер бойынша жасалған болжамды экспорттық-импорттық мәмілелер кез келген санкцияларға қарамастан әрбір жаңа сауда сессиясы сайын өседі. Мұнайды қайта тиейтін «шаттлдар» көбінесе олардың теңізде орналастырылуы туралы хабарлау тетіктерін қамтымайды, сондықтан көмірсутектердің «азаматтығын» анықтау мүмкін емес.

«Бірақ Батыс мұндай схемалардың алдын алу жолдарын іздейді. Ресей мұндай схемаларды қашанға дейін қолдана алады және біз көлеңкелі танкерлер флотын құру үшін қанша ақша төлеуіміз керек?

— Ресейдің батыстық қарсыластары өз қолдарында шоғырланған әлемдік нарыққа біздің энергия ресурстарын жеткізуді бақылау үшін барлық мүмкіндікті пайдаланып отыр. Бірақ батыс реттеушілері құбыр арқылы жеткізілетін әрбір баррельді тексере алмайды.

Сондай-ақ теңіз арқылы жүзеге асырылатын барлық сауда операцияларын бақылауға алу өте қиын, бірақ мүмкін. Танкерлерді таңдаусыз сатып алу арқылы Ресей Батыстың бақылауынан тәуелсіздік алудың жолын іздейді. Тактика түсінікті және негізделген. Бірақ қолайлы көлікті іздеу жылдарға созылуы мүмкін және олар үшін шығындардың көлемі әлі болжауға тұрарлық емес.

Біздің елде тек шағын дедвейттік танкерлер ғана емес, сонымен қатар шикізаттың айтарлықтай көлемін тасымалдауға қабілетті ірі теңіз кемелері де жетіспейді. Көлеңкелі танкерлер флотын құру ұқыпты соманы қажет етеді: биылғы жылдың басында жаңа танкерлерді салу құны шамамен 20%-ға өсіп, бір кемеге 110 миллион долларды құрады. Қолданыстағы кемелердің құны 50-70 миллион долларға дейін өсті.

Алайда, халықаралық теңіз жүк тасымалы нарығының қатысушылары Ресей шамамен жарты жыл ішінде 240 шағын және ірі мұнай кемелерін сатып алды деп мәлімдейтін болса, онда отандық компаниялардың бұл мақсаттарға жеткілікті қаражаты бар деп үміттенуге болады және қазіргі шетелдік кеме иелері үшін бұл тиімді. өз мүлкімен бөліседі.