Белгілі болғандай, 5 желтоқсаннан бастап Батыстың Ресей мұнайына қарсы ең қатаң санкциялары күшіне енді. Әңгіме ресейлік «қара алтынды» экспорттауға әуелі «Үлкен жетілік» мүшелері, содан кейін Еуропалық Одақ мүшелері келіскен баға шегін енгізу туралы болып отыр. Келесі жылдың 5 ақпанынан бастап тыйым Ресейден келетін мұнай өнімдеріне әсер етеді. Бұл бағаны шектеу механизмі қалай жұмыс істейді? Еліміз жарияланған шектеулерді айналып өте ала ма? Бұл шара отандық экономикаға қандай зиян келтіреді? Осы және басқа да сұрақтарды «МК» сарапшыға жолдады.

Еске салайық, Еуропалық Одақ пен G7 елдері салған санкциялар біздің елден мұнайды теңіз арқылы, оның ішінде Батыстың жаңа санкцияларына қосылмаған үшінші елдердің аумақтары арқылы тасымалдауға тыйым салуды білдіреді. Борттағы «қара алтынның» құны белгіленген лимиттен жоғары болып шыққан жағдайда, кемелердің иелері және жылжымалы инфрақұрылымның қалған бөлігі өндірушілерге шикізатты тасымалдаудан ғана емес, сақтандыру қызметтерін көрсетуден де бас тарта алады. осындай операциялар үшін. Бағаның төбенің кесілуі туралы мәселе әлі де ашық: бастапқыда бағаның шегі барреліне 60 доллармен шектеледі деп айтылды, бірақ қазір біз барреліне $70 көкжиек туралы айтып отырмыз (әлемдік баға белгілеулері $90 шегінде қалады) -100).

Күні кеше Мемлекеттік Думада сөйлеген сөзінде Экономикалық даму министрлігінің басшысы Максим Решетников отандық экономика үшін бағаның жоғарылау қаупін бағалады. «Біз әлемдік мұнай өндірудің 14%-ын аламыз – бұл «қара алтынның» әлемдік экспортының 11%-ы. Қажет болған жағдайда шығыс нарықтарға шетелдік жеткізілімдерді қайта бағдарлау жүргізіледі және қазір де жүргізілуде», — деді министр. Ресей мұнайына салынған санкциялар қаншалықты ауыр болмақ? Бағаның шегі отандық экономиканы күйрете ме? Ресей мұнайын жеткізудің баламалы жолдары бола ма? Біз бұл мәселелерді маман, TeleTrade бас талдаушысы Марк Гойхманмен талқыладық.

— Алдымен мұнай экспортының қазіргі көрінісін сызып көрейік. Шетелге қандай көлемдерді және қалай жеткіземіз?

— 2021 жылы Федералдық кеден қызметінің мәліметі бойынша, Ресей шетелге 111 миллиард долларға 230 миллион тоннаға жуық шикі мұнай сатты.Орташа баға тоннасына шамамен 480 долларды құрады. Мұнай өнімдері мұнай химиясы үшін шикізат қызметін атқаратын мұнайды алғашқы өңдеудің нәтижесі болып табылады. Жыл ішінде сыртқы нарыққа 70 миллиард долларға 144 миллион тонна түрлі ресейлік жанармай сатылды.Орташа баға тоннасына 485 долларды құрады. Жалпы, отандық экспорт үшін шикі «қара алтынға» қарағанда, мұнай өнімдерін сату тиімдірек.

Логистикада айтарлықтай айырмашылықтар бар. Жеткізудің ең оңай, яғни ең үнемді жолы – құбыр көлігі. Мұндай маршруттар ірі көлемдегі шикі мұнайды Еуропа елдеріне тасымалдау үшін кеңінен қолданылады. Мұнай өнімдері негізінен қымбатырақ әдістермен тасымалданады: су және теміржол. Мұнай өнімдерін сақтау және тасымалдау шарттарына қойылатын талаптар мұнайға қарағанда қатаң және әртүрлі.

– Бұл шара біз үшін қаншалықты сезімтал – мұнай мен мұнай өнімдерінің экспортына бағаның шегі?

— Ресей ЕО-ға 2022 жылдың желтоқсанында енгізілген мұнайды және 2023 жылдың наурызында мұнай өнімдерін сатуға ішінара эмбаргоны өте қатты сезінеді. «Қара алтын» мен өңделген өнімдер экспортының жартысынан астамы Еуропалық Одаққа тиесілі. Bloomberg бағалауы бойынша, еліміздің ұлттық бюджетінің шығыны жылына 22 миллиард долларға жету қаупі бар. Оның ішінде бұл соманың шамамен 12 миллиард доллары Еуропаға құбыр жеткізудің қысқаруынан және 10 миллиард доллары ескі әлемге теңіз арқылы экспорттауға тыйым салудан түседі. «Дружба» құбырының оңтүстік тармағы арқылы бірқатар Шығыс Еуропа елдеріне – Венгрия, Словакия және Чехияға эмбаргодан тыс қалған мұнай жеткізуден түскен шамамен 6 миллиард доллар кіріс сақталады.

— Бірақ бағаның шекті параметрлері әлі бекітілген жоқ. Шекті бағаны енгізу нәтижесінде ресейлік мұнай экспорты қаншаға қысқаратынын бағалау мүмкін бе?

– Еуроодақ пен «Үлкен жетілік» елдерінде енгізу туралы үнемі айтылып жүрген ресейлік мұнай бағасының гипотетикалық «төбесі» назардан тыс қалмайды. Ол іс жүзінде енгізіле ме, баға қандай деңгейде болады, оған басқа елдер қосыла ма, белгісіз. Өйткені, ұсыныстың бастамашыларының өздері, бірінші кезекте Ұлыбритания, ЕО және АҚШ Ресейден мұнай сатып алудан бас тартып отыр. Тікелей олар үшін «төбе» маңызды емес. Бұл ретте еуропалық елдерге сатудың ықтимал қысқаруы физикалық түрде шамамен 2,5-3 миллион баррель мұнай және 1,5 миллион «баррель» мұнай өнімдері деңгейінде бағаланады.

– Біздің еліміз мұнай экспортының осы төмендеген көлемін ресурстарды басқа аймақтарға бағыттау арқылы толтыра ала ма? Біріншіден, Азияға – Қытайға ма, Үндістанға ма?

— Азиялық бағыттағы Ресейдің негізгі экспорттық құбыры Шығыс Сібір-Тынық мұхиты құбырының пайдаланылмаған қосалқы қуаты тәулігіне 300 мың баррельді құрайды. Күн сайын тағы 200 мыңға жуық «баррель» Азияға теміржол арқылы қосымша жеткізілуі мүмкін. Бұл Батысқа ресейлік мұнай жеткізудің шамамен 20%-ы.

Бұл инфрақұрылымды құру үлкен инвестицияларды және өте ұзақ уақытты қажет етеді. Осыған байланысты теңіз танкерлерінің қозғалысының ұлғаюы маңызды болуы мүмкін. Бұл жерде көп нәрсе Батыстың қорқытуын жалғастырып жатқан Ресей мұнайын шекті бағадан жоғары бағамен сатуға ЕО және G7 жариялаған тыйымға байланысты. Оның деңгейін желтоқсанда орнатуға болады. Бұл шара банктер мен сақтандыру компанияларына осындай тасымалдаумен айналысатын танкерлердің қозғалысын сақтандыру және қаржыландыруды қамтамасыз етуге тыйым салудан тұрады. Көмірсутектерді танкермен тасымалдау нарығында жетекші орындарды еуропалық компаниялар, атап айтқанда, Греция, Кипр немесе Мальта алады. Бұл тасымалдауларды сақтандыру да негізінен еуропалық компаниялардың қолында шоғырланған. Олар үшін ЕО тыйымдары өте маңызды болуы мүмкін.

— Мұнай төбесі гипотетикалық қауіптен нақты механизмге айналған жағдайда Ресей не істей алады?

– Біздің жоғары лауазымды тұлғалар мұнайды сатуға бағалық шектеу енгізілгенде, Ресей бұл келісімге қосылған елдерге жеткізуден жай ғана бас тартатынын бірнеше рет айтты. Азия, Латын Америкасы және Африка тұтынушылары Брюссельдің ультиматумдарын орындауға дайын екендіктерін растамайды. Сондықтан, егер Батыс біздің энергетикалық ресурстарымызға атышулы баға шегін енгізетін болса, әлемдік нарықта тасымалдау, сақтандыру және ресейлік мұнай экспортын қаржыландыру үшін жаңа сыйымды тауашалар қалыптасады. Сақтандыру және кемелерді жалдау мәселелері бірте-бірте біздің елімізден мұнай мен газды жаңа тұтынушылардың қолына өтуі әбден мүмкін. Қытай, Үндістан, Таяу Шығыс мемлекеттерінің тиісті құрылымдары қызығушылық танытуы мүмкін. Өйткені, бұл қызметтердің құны көз алдымызда өсіп келеді. Өз кезегінде санкцияға ұшыраған танкер флотының бір бөлігі талап етілмеуі мүмкін. Мүмкін, бұл танкерлерді басқа юрисдикцияларға беруді жеңілдетеді, бұл бізге оларды пайдалану үшін тағы да қосымша мүмкіндіктер береді.

Әлемдегі экономикалық белсенділіктің динамикасымен анықталатын шикізатқа деген сұранысқа да көп нәрсе байланысты болады. Рас, мұнда да сұрақтар туындауы мүмкін, өйткені планетаның экономикалық дамыған сауда алаңдарында рецессия және экономикалық баяулау ықтималдығы өте жоғары.

Қалай болғанда да, Еуропаға мұнай мен мұнай өнімдерін жеткізуді жаңа бағыттармен толықтай ауыстыру екіталай. Біз төмендеген физикалық көлемнің жартысынан үштен екісіне дейінгі өтемақы туралы айтуға болады.