Ресей мен түрік делегацияларының Түркияда «ең үлкен газ хабын» құру туралы келіссөздері келесі аптада басталады. Анкарадағы дипломаттардың айтуынша, тараптардың кездесу орны әлі анықталмаған. Бұл арада, Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков атап өткендей, Мәскеудің «ешқандай байланысы жоқ» Еуропалық Одақтың келісімінсіз жоба өз мәнін жоғалтатыны анық.

Путин жаңа газ хабының идеясын екі рет ұсынды: алдымен 12 қазанда Мәскеуде өткен Ресей энергетикалық апталығы форумында, содан кейін 13 қазанда Астана саммиті аясында түрік әріптесі Режеп Тайып Ердоғанмен кездесуде.

Путиннің айтуынша, «Солтүстік ағынмен транзиттің жоғалған көлемі, Балтық теңізінің түбімен біз Қара теңіз аймағына көшіп, Түркиядағы Еуропа үшін ең үлкен газ торабын жасай аламыз». Әрине, егер оған қызығушылық танытса, Ресей Федерациясының Президенті түйінді сөз тіркесін қосты. Бұл ұсыныс Түркияның Энергетика және табиғи ресурстар министрі Фатих Дөнмез үшін мүлдем күтпеген жағдай болды, ол оның құқықтық, сауда-экономикалық және техникалық аспектілерін «тегжейлі талқылауды» ұсынды.

Бұл мәселе газды әлеуетті түпкілікті сатып алушылармен – Еуроодақ елдерімен әлі талқыланған жоқ, деп Астанада журналистерге Кремль баспасөз хатшысы Дмитрий Песков мойындады. «Еуропа елдері серіктес емес, қарсылас. Ал олар хабарласқысы келмейді», — деді ол.

Еске салайық, «хаб» сөзі бұрыннан тарату хабы немесе орталық сияқты ұғымдарға сілтеме жасау үшін қолданылған. Газ өнеркәсібі үшін ол жақында ғана енгізілді. Хабтар шикізат ағындарын қайта бөлуде ғана емес, сонымен қатар олардың бағасын қалыптастыруда икемді гибридті баға механизмдерін қолдануға мүмкіндік беретін рөл атқарады. Мұнда жұптасып тұрғандай ұзақ мерзімді келісім-шарттар мен хабтардың спот «қысқа» келісімдерінің бағалары жұмыс істейді, олар тасымалдау және сақтау шығындарын есепке алмай, газ көлемін аукционда лоттар ретінде сатады. Сонымен қатар, бұл айдауға арналған кең желісі бар сұйытылған газдың үлкен көлемін қауіпсіз сақтау.

Бірақ мұндай түйіндерге газ құбырлары, үлкен порттар және, әрине, жеткізу көздері қажет — сенімді және бірден бірнеше, бұл кез келген бір жеткізушінің монополиясын болдырмайды. Ақырында, бәсекелес сатып алу мүдделері бар күшті тұтынушы базасы маңызды.

Ресей газы Түркияға Қара теңіз арқылы өтетін екі құбыр арқылы — қуаты жылына 16 миллиард текше метрді құрайтын «Көгілдір ағын» және бірінші желісі (15,75 миллиард текше метр) тек газды жеткізу үшін пайдаланылатын «Түрік ағыны» арқылы өтеді. Түркия нарығы, екінші (16 миллиардқа жуық) – Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріне (Болгария, Греция, Македония, Румыния, Сербия, Венгрия, Босния және Герцеговина) жеткізу үшін.

Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университетінің сарапшысы Игорь Юшков: «Ең бастысы, еуропалықтар бізден газдың қосымша көлемін сатып алуға дайын ма?» — дейді. Олар келіседі делік. Бірақ одан кейін Ямалдан Анапаға дейін газ тасымалдау жүйесін кеңейту, Түркия арқылы ЕО елдеріне жеткізу үшін құбырдың теңіз бөлігін (қазіргі түрік ағынына параллель) құру қажет болады. Жалпы қуаттылығы 63 миллиард текше метрді құрайтын іске асырылмаған «Оңтүстік ағын» жобасының айдау көлемдеріне қайта оралу мүмкін болса, онда қисын бар. Бұған миллиардтаған доллар және бірнеше жыл қажет. Еуропалықтар әрең күтеді».

Бұған дейін «Газпром» үнемі газды алдымен сату керек, содан кейін өндіру керек, яғни инвестицияны қайтару кепілдігі қажет екенін айтып келеді. Ал жаңа хаб жағдайында мұндай кепілдіктер жоқ. Жаңа геосаяси шындықтарда Ресей өзінің стратегиясын өзгертуде: ол шикізатты Еуропадағы әрбір түпкі тұтынушыға, былайша айтқанда, «есікке дейін» жеткізіп отырды, ал бүгін оны ЕО шекарасына жақын қалдыруды көздеп отыр, бұл жағдайда. Түркия аумағында. Сосын, капризді сатып алушылардың өздері болсын… Бірақ Брюссель екі-үш жылдың ішінде ресейлік газдан мүлде бас тартуды көздеп отырғандықтан, Ресей құбырлар салғанда (көп ақша жұмсап), оны ешкім пайдаланбайды деген үлкен қауіп бар. Юшковтың пікірінше, қалай болғанда да жалпы сыйымдылығы 110 миллиард текше метр болатын Солтүстік ағындардың екеуін де түрік бағытымен ауыстыру нәтиже бермейді.

«Түрік ағынының су асты бөлігін швейцариялық Allseas теңіз мердігерінің кемелері салды, бірақ 2019 жылдың желтоқсанында Америка Құрама Штаттары Ресейден Еуропаға жаңа газ құбырларын салуға тыйым салатын санкциялар енгізді», — деп еске алады Юшков. — «Солтүстік ағын-2» жобасымен айналысатын Балтықта да жұмыс жүргізген Allseas компаниясы ойыннан шықты. Ал кемелерімізді дайындауға бір жыл, ал СП-2 құрылысын аяқтау үшін тағы бір жыл қажет болды. Ал олардың (бірінші кезекте Фортуна мен Академик Черский құбыршыларының) Балтық теңізінен әлдеқайда терең Қара теңізде жұмыс жүргізе алатыны әлі белгісіз».

Әрине, бүкіл инфрақұрылымды құру қыруар қаржыны талап етеді. Мысалы, «Солтүстік ағын-2» «Газпромға» кемінде 5 миллиард еуро, ал еуропалық бизнес 5 миллиард еуроға жуық артық шығын жұмсады. Бәлкім, СП-2 қуатымен бірдей құбырды салу үшін дәл осындай сома қажет болуы мүмкін, дейді AMarkets талдау бөлімінің басшысы Артем Деев.

Саяси және құқықтық мәселелерге келсек, Анкараның Брюссельден құрылысқа рұқсат сұрауы екіталай. Саяси ойынын барлығымен ойнайтын Ердоған үшін бұл өз елінің позициясын нығайтудың тағы бір мүмкіндігі. Қуатты газ хабына ие болған Түркия үш-төрт жылда Еуропаны энергия ресурстарының негізгі жеткізушісі бола алады.

«Путин көтерген бастама экономикалық тұрғыдан тиімді, сонымен қатар бұл бағыт «Солтүстік ағындарға» қарағанда қауіпсіз, өйткені ол толығымен Түркия мен Ресейдің бақылауында болады», — деді Total Research стратегиялық зерттеулер бөлімінің маманы Николай Вавилов. «Жоба ЕО елдеріне газды қалыпты бағамен қайтадан сатып алуға мүмкіндік береді, бірақ оны жүзеге асыру үшін алдымен еуропалық шенеуніктердің саяси ерік-жігері мен парасаттылығы қажет».