Қара теңіздегі астық дағдарысы қарқын алуда. Бірақ жақсы жаңалықтар да бар. Дәлірек айтқанда, мүлде жамандары жоқ: Ресей астық келісімінен шыққанымен, гуманитарлық теңіз дәлізінде әзірге төтенше жағдай естілген жоқ. Сонымен қатар, сейсенбі күні Ресей мен Түркия президенттері телефон арқылы сөйлесті. Біз «Валдай» халықаралық пікірталас клубының зерттеу жөніндегі директоры Федор Лукьяновпен алдағы уақытта қандай жаңалықтар күтетіні туралы әңгімелескен едік.

— Федор Александрович, Путин мен Ердоған арасындағы әңгіменің нақты нәтижелері белгісіз, бірақ Түркия президентінің кеңсесі жолдаған хабарламаның үні – Кремль әзірше үндемеген – оптимистік. Сіздің ойыңызша, болып жатқан оқиғалардан деэскалация белгілерін көре аласыз ба?

«Шынымды айтсам, мен әзірге шиеленісу белгілерін көрген жоқпын. Ресейдің Севастопольге жасалған шабуылға жауап ретінде астық келісімінен шығатыны туралы мәлімдемесінен басқа ештеңе болған жоқ. Сондықтан, әзірге ерекше шиеленіс байқалмайды. Оның әлеуеті бар болғанымен, әрине. Егер бәрі бұрынғыдай болса, Ресей не теңіз блокадасының элементтерін енгізуге мәжбүр болады, не бұл процесті мүлде бақыламайтын елге ұқсайды — ол бірдеңе жариялайды, бірақ оған ешкім мән бермейді.

Бірақ меніңше, – мүмкін, Ердоғанның үні де осыған байланысты – қазір жасалып жатқан әрекет – қысым көрсету және қақтығысты ушықтыру әрекеті емес, бұл мәміленің параметрлерін реттеу әрекеті. Өйткені Ресей, өздеріңіз білесіздер, бұл мәмілеге көңілі толмай отыр, біріншіден, ол орындалмай жатыр, екіншіден, бұл бізге мүлдем тиімді емес деп есептейді.

Мәскеу астық келісімін қалпына келтіруге мүдделі ме?

— Менің ойымша, Мәскеу мәмілені сәл басқаша шарттармен қайта бастауға мүдделі. Қазір бірдеңені түзетуге немесе оны қайта бастауға жақсы уақыт. Мұндай сценарий, меніңше, жүзеге асырылуы мүмкін. Бірақ егер Украинаның немесе Батыс елдерінің Украинаны алға тартатын берік және қатал ұстанымы болса, онда эскалация мәселесі, әрине, толық өсуде.

– Ал, сіздің ойыңызша, бұл жаңа шарттар қандай болуы мүмкін?

— Бұл сұрақ мен үшін емес. Бірақ мен Ресейдің бізге экспортқа шығарғымыз келетін тауарды жеткілікті көлемде экспорттауға мүмкіндік берілмегеніне наразы екенін түсінемін. Яғни, біз ең алдымен осы шектеулерді алып тастау туралы айтып отырмыз.

— Бүгін біздің жоғарғы шенеуніктердің аузынан шыққан сирек мәлімдемеде келіссөздерге әзірлік туралы ешқандай кепілдік жоқ. Өз кезегінде, Түркия президентінің кеңсесінің хабарлауынша, Путинмен сұхбатында «Президент Ердоған астық дағдарысын сындарлы көзқараспен шешу келіссөздерге (Мәскеу мен Киев арасындағы) қайта оралу үшін қадамдар жасауға ынталандыратынын айтты». Сіздің ойыңызша, бұл Путин үшін маңызды аргумент пе?

— Мүлдем жоқ. Бұл уәж астық мәмілесі жасалғаннан кейін айтылды. Түріктер мұның ауқымды келіссөздер жолындағы алғашқы қадам екенін айтты. Менің ойымша, бұлай емес екені бірден байқалды және одан әрі даму мұны растады. Яғни, бұл жергілікті мәселе және жергілікті келісім. Егер ол болса, онда ол болады. Бірақ одан өршіл ештеңе шықпайды.

– Бұл мәселеде, былайша айтқанда, принципті ұстану арқылы Мәскеу Ердоғанды ​​серіктес, дәлірек айтсақ, бірегей серіктес ретінде жоғалтып, оның тұлғасында тағы бір жау алуы мүмкін деген пікір бар. Мұндай алаңдаушылыққа негіз бар ма?

— Жоқ, мұндай үрейге негіз жоқ. Түркиямен қарым-қатынасымызда бір емес, бірнеше тақырып бар. Тақырыптар өте көп — екі тарап үшін де өте әртүрлі және маңызды. Біздің қарым-қатынасымыз шексіз мәмілеге, шексіз итермелеуге, бір-бірімізді бір нәрсеге итермелеуге негізделген. Әр жолы мәселелер бір жолмен шешіледі.

Ердоған өзін көрсетеді және бұл Ресеймен мәселелерді шеше алатын адам ретінде ол үшін өте тиімді. Яғни, егер қандай да бір мәселе бірден шешілмесе, бұл оның: «Ал, солай болды, мен сенен бет бұрамын» деп айтады дегенді білдірмейді. Оның бұрылатын жері жоқ. Ол үшін қазіргіден қолайлы жағдай болмайды деген мағынада.