Еуропалық Одақ Украинадағы оқиғаларға байланысты ресейлік авиация саласына бұрын-соңды болмаған санкциялар қабылдады. ЕО-ның бұл қадамы, егер біздің авиация саласында Батысқа үлкен тәуелділігімізді еске түсірсек, өте ауыр. Авиация мамандары, оның ішінде МК беттерінен бұл тәуелділіктің қауіптілігі туралы бірнеше рет ескертті. Енді міне, күн күркіреді.

Авиация саласының жетекші сарапшысы, AVIA.RU желілік порталының бас редакторы Роман Гусаров МК-ға ресейлік әуе флотының 90%-ын шетелдік – американдық ұшақтар құрайтын жағдайда не күту керектігін түсіндірді. Boeing және еуропалық аэробустар. Біз мүлде ұшақпен ұша аламыз ба, әлде қазір темір жол көлігі ресейліктер үшін негізгі көлік түріне айнала ма?

ЕО ресейлік әуе компанияларына еуропалық Airbus ұшақтарын жеткізуге тыйым салды. Жалға алынған барлық әуе кемелері бір ай ішінде жалға берушіге қайтарылуы керек. Құрамдас бөлшектерді жеткізуге, сондай-ақ ресейлік авиакомпанияларға тікелей тиесілі автокөліктерді сақтандыруға және жөндеуге тыйым салынады.

Бір қызығы, америкалық Boeing концерні мұндай шараларды әлі жариялаған жоқ. Оларды күту немесе күтпеу түсініксіз. Егер бұл мәселеде АҚШ-ты саяси сұңқарлар қолға алса, американдықтар еуропалықтарға қосылатыны сөзсіз. Ал егер прагматикалық американдықтар үшін экономикалық пайда маңыздырақ болып шықса, онда мүмкін Боинг үндемей, осы мүмкіндікті пайдаланып, өзінің басты бәсекелесі Airbus-ты ресейлік авиация нарығынан шығаруға мәжбүр етеді.

– Әзірге біздің авиация саласына қатысты санкцияларды түсіндіретін ресми құжаттар түскен жоқ. Ақырында, тұжырыммен бәрі түсінікті емес, деп түсіндіреді Роман Гусаров. – Әңгіме еуропалық ұшақтар туралы екені анық. Бірақ «еуропалық ұшақ» термині нені білдіреді? Үш түсіндірме бар.

Біріншіден, бұл Еуропалық Одақта шығарылған ұшақтар. Екіншіден, ұшақ еуропалық лизингтік компанияларға берілді. Ал үшінші – еуропалық юрисдикцияда тіркелген ұшақтар, мысалы, Ирландияда.

— Сонда сіз үш нұсқаның әрқайсысы біз үшін әртүрлі санкция салдарын білдіреді деп айтқыңыз келе ме?

— Әрине. Егер біз Еуропалық Одақта тіркелген ұшақтар туралы айтатын болсақ, онда оларды басқа юрисдикцияда қайта тіркеуге мүмкіндігіміз бар. Егер біздің ұшақтарға иелік ететін еуропалық лизингтік компаниялар туралы айтатын болсақ, онда оларды оларға беруге және басқа лизингтік компаниялардан алуға болады. Яғни, ұшақтың иесін ауыстыру. Егер сіз нақты Airbus ұшағын айтсаңыз, онда бұл жағдайда бір ғана нұсқа бар: ұшақ шынымен қайтарылуға жатады.

Алғашқы екі нұсқада біз мәселелерді шешіп, әрі қарай ұша аламыз.

– Бірақ бұл жағдайда бізге жеткізілмейтін қосалқы бөлшектер туралы сұрақ туындайды ма?

— Иә. Бұл жерде тағы да сұрақ туындайды: бұл тыйым Airbus ұшақтарының барлық бөліктеріне қатысты ма, әлде тек еуропалық өндірістің бөліктеріне ғана қатысты ма? Өйткені бұл қосалқы бөлшектерді өндірушілер Азияда, АҚШ-та және кез келген жерде бар. Компоненттер әртүрлі елдерде шығарылады, ассортимент өте үлкен. Қайда, қанша, қанша – деген сұрақты зерттеу керек. Егер қандай да бір баламалы нұсқаға рұқсат етілсе, біз бұл ұшақтармен ұшуды жалғастырамыз.

— Ал балама болмаса? Біз еуропалық бөліктерді үшінші елдер арқылы сатып ала аламыз ба?

— Теориялық — иә. Өте сирек. Менің ойымша, бұл нұсқа мұқият қадағаланады. Барлық бөліктер нөмірленген. Егер соңғы алушы Ресей екені анықталса, оларды бізге сатқан адам жазаланады. Бір бөлігін үшінші ел арқылы тыныш сатып алып, біздің ұшаққа орнату мүмкін емес. Әсіресе, бұл ұшақты шетелдік компания жалға алған болса. Ол оған мұны істеуге рұқсат бермейді.

Бірақ бұл үшінші елдерде жасалған қосалқы бөлшектер болуы мүмкін. Бұл тағы бір сұрақ туғызса да: санкциялар біздегі Ресейдегі Airbus техникалық қызмет көрсету орталықтарына әсер ете ме? Олардың еуропалық ұшақтарға техникалық қызмет көрсету сертификаттары жойыла ма?

— Мұндай орталықтар бізде ғана емес пе?

— Иә, бізден басқа еуропалық орталықтар да, азиялық орталықтар да бар. Айтайын дегенім, осы уақытқа дейін біржақты жауаптары жоқ көптеген сұрақтар бар.

— Және ең маңыздыларының бірі, менің ойымша: американдықтар сол санкцияларға қосыла ма, жоқ па? Ал содан кейін ше?

— Егер олар қосылмаса, біз еуропалықтарға өздерінің Airbusтарын беріп, авиация нарығында Boeing ұшағын аламыз.

— Бұл АҚШ үшін өте тиімді. Олар еуропалықтарды Ресей нарығынан қуып, оны толығымен дерлік басып алды, өйткені бізде балама жоқ па?

«Көбінесе мұндай санкциялар дәл осыған әкеледі. Оның үстіне: бұл үшін олар енгізілді. Мысалы, еуропалықтар Ресейге сауда санкцияларын салып, біз қарсы санкциялармен жауап бергенде, соның салдарынан еуропалықтардың өздері де көп ұтылды. Екінші жағынан, сол кезде АҚШ-пен сауда өсті. Және бұл өте жиі орын алады. Сондықтан бұл жерде әлі де американдықтардың мінез-құлқына қарап, олардың реакциясын күту керек. Егер Америка Құрама Штаттары осындай санкцияларды қолданбаса, еуропалықтардың да шегінетіні сөзсіз. Әйтпесе, өздерін қамшымен ұрғаны белгілі болады.

Елестетіп көріңізші: 400 жаңа ұшақты қайтарып алу және қалай болғанда да оларды әлемге қосуға тырысу — жай сұмдық! Бұл үлкен шығындарға әкеледі. Бір кездері компаниялар, салыстырмалы түрде алғанда, қазір бізбен бірге ұшатын бұл ұшақтарға 40 миллиард доллар инвестициялаған, ал енді оның бәрін оларға қайтарамыз ба? Пандемия кезінде оларды қайда қояды? Өйткені, оларды ешкім алмайды. Ал егер ол алса, онда үлкен жеңілдікпен. Тек пенни үшін. Мұндай санкциялардың нәтижесінде еуропалықтардың өздеріне үлкен мәселе түседі екен.

Әрине, егер американдықтар араласып, сол санкцияларды қолданса, мүлдем басқа нұсқа болады.

-Сосын ше?

– Сонда біз 400 емес, мысалы, 800 ұшақты қайтаруымыз керек. Сонда нарықта не болатынын елестете аласыз ба? Ғаламдық авиация нарығында біреуге сатуды қажет ететін 800 салыстырмалы жаңа автомобиль пайда болады! Ал бұл қайталама нарықтағы ұшақтардың бағасы жай құлдырайтынын білдіреді. Бұл көліктерді өте төмен бағамен сатуға тура келеді.

Сонымен қатар, тікелей Boeing және Airbus-тен жаңа ұшақтардың сатылымы да құлдырады. Ақыр соңында, нарықта екі есе арзан бағада қолданылған, бірақ іс жүзінде жаңа көліктер болса, неге дәл сол Боинг пен Эйрбастан мүлдем жаңа ұшақ сатып алу керек? Бұл жай ғана практикалық емес.

Жасалған 800-ге жуық жаңа ұшаққа сұраныс болмайтыны белгілі болды. Боинг та, Эйрбас та тағы бір жылға жуық жұмыс істемеуі мүмкін және олар бірдей 80 миллиард доллар табыс таппайды. Мен орташа қашықтыққа ұшатын жаңа ұшақтың құны шамамен 100 миллион доллар болатынына сүйене отырып, өрескел сандарды аламын.

Демек, бұл саладағы жалпы санкциялар, әрине, біз үшін қорқынышты болады және біздің авиация саласын не істеу керек деген үлкен сұрақ туындайды. Бірақ олар үшін бұл апатқа жақын жағдайға айналады. Әсіресе қазір, пандемияға байланысты проблемаларға байланысты жаңа ұшақтардың сатылымы күрт төмендеген кезде.

Олар жалпы санкцияларға аса қызығушылық танытпайды екен.

– Ең алдымен кім – АҚШ па, әлде Еуропа ма?

— Ешкім. Бүкіл авиация әлемі қызығушылық танытпайды.

«Бірақ олар бәрібір оларды әкеледі!» Біз енді қызықпаймыз. Біздің ұшақтар паркінің 90%-ға жуығын бізден тартып алуға болады екен.

— Иә, бұл болуы мүмкін. Сонда бізде шынымен де ұшатын ештеңе қалмайды. Бірақ шетелдік әуе компанияларын осында тарту арқылы бұл мәселені жартылай шеше аламыз деп ойлаймын. Мысалы, қытайлық, корейлік немесе басқа да әуе компаниялары туристік бағыттарға рейстерді қуана қабылдайды.

– Ал олардың билеттері біздің авиакомпанияларға қарағанда арзанырақ болады ма?

«Қазір пандемияға байланысты әуе тасымалының жаһандық құлдырауы болатынын білмеймін, бірақ кез келген жағдайда біздің үлкен әуе тасымалы нарығы шетелдік авиакомпаниялар үшін дәмді тағам болып табылады.

— Ал ішкі тасымал не болмақ?

Мұнда да нұсқалар бар. Бірінші рет шок өтпелі кезеңнен өтуге тура келеді.

— Біз бразилиялық Embraer ұшағын сатып алу арқылы мәселені жартылай шеше аламыз ба?

Теориялық тұрғыдан, иә. Бірақ америкалықтар бразилиялық Эмбраерге де санкция сала алады. Біз мұны бұрын да бастан өткердік. Сонымен қатар, Embraer әртүрлі компоненттерден, соның ішінде еуропалық және американдық құрамдастардан құрастырылған. Айтпақшы, біздің Sukhoi Superjet 100 сияқты. Яғни, біз оны мұнда да ұша алмаймыз, өйткені ол жартылай импорттық, оның ішінде қозғалтқыштар.

Демек, бұл шын мәнінде авиациялық соғыс. Бұл президент Путинге салынған санкциялардан да сорақы. Оған қарсы санкция салу жай ғана күлкілі – оның Батыс банктерінде жоқ шетелдік шоттарын бұғаттау. Бірақ біздің авиация саласына қарсы соғыс өте ауыр.

— Біз күткенше, Боинг өзін қалай ұстайды?

– Жариялайды – айтпайды, мұны қазір кім біледі? Сондай-ақ Еуропалық санкциялар туралы тек БАҚ мәліметтерінен ғана білеміз. Әзірге ресми құжаттар болған жоқ. Сондықтан ықтимал жауап әрекеттерінің өзгермелілігі әлі де өте үлкен. Бірақ құжаттар келеді, біз оларды көреміз, содан кейін біраз жоспарлар жасаймыз.

— Біз көп жылдарға жоспар құрдық, бірақ біз ұшақтар салуға тура келді …