Мемлекет өз субъектілеріне әртүрлі салық салуды ұнатады. Олардың көптігі сонша, шенеуніктер синонимдерді енгізеді: төлемдер, шегерімдер. Оны қалай атасаңыз да, мәні бір. Оның әрбір түшкіруінен өндіруші бюджетке бірдеңе аударуға міндетті. Сондықтан Ресейдің оңтүстігінде нан үшін күресті бастап кеткен шаруалар өздеріне далада жеткізілген ыстық тамақтан тиісті салық төлеуге міндетті. Олар айтқандай, дүниеден бір тиын. Дегенмен, бұл тиындар миллиондаған рубльді құрайды.
Шындығында, сомалар айтарлықтай. Есептеп көрейік. Салық қызметтері даладағы бір түскі астың құнын бағалайды — 500 рубль. Құны бойынша ол әлдеқайда арзан болып шығады, өйткені шаруалардың өз өнімдерінің барлығы дерлік бар, бірақ шенеуніктер борщ пен котлеттің құнын нарықтық бағамен есептейді.
Шаруа қожалығының көлемін 120 адам деп аламыз (нашар маусымда егін жинау мен егіске қосымша жұмысшылар тартылады) және жылына жұмыс күні саны 300. Шаруашылық көлемін түскі астың құнына көбейтеміз, біз 60 мың адам түскі ас алады. Сосын бұл көрсеткішті бір жылдағы жұмыс күндерінің санына көбейтіп, оның 38 пайызын аламыз – жұмыс беруші далаға азық-түлік әкелгені үшін осыншама салық түрінде төлеуі керек.
Консервативті есептеулер бойынша біз жылына шамамен 5 миллион рубль аламыз. Ал бұл механизаторлар, комбайншылар, жүргізушілер, бүкіл еңбек ұжымы өз жұмыс орнында – далада тамақтанатыны үшін. Қайғы-қасіреттің ортасында адамдардың үйге барып, өздері үшін «тыныш сағатын» ұйымдастыруға уақыты да, мүмкіндігі де жоқ.
Әрине, ауыл адамдары миллиондаған ақшаны бекер алып, төлейтін, дәлірек айтсақ, егінді жинап, Отанның қоқыс жәшігіне салатын қарапайым адамдар емес.
Бір құпияны ашайық: көптеген шаруашылықтарда әрбір күнтізбелік жыл жалпы жиналыста ас-судың сметасы құрастырылып, шоттардан рубльдер алынып, «қара кассаға» құйылатынынан басталады. Ресми түрде ыстық тамақ, оның ішінде бидай жинау жоқ, бұл нұсқаның құны еш жерде айтылмайды.
Аспазшылар бригадасы жылыжайларда немесе далалық лагерьлерде жұмысшы ретінде құрылады. Ал дала, былайша айтқанда, ас үй борщ, компот пен шницельді «соқыр» пісіре бастайды. Егер диқандардың еркі болса, олар «қара касса» ашпас еді, лай-батпақты схемаларды қолданбас еді. Бірақ сұралатын баға тым жоғары! Сол 5 миллион рубльге импорттық трактор сатып алуға болады!
Орақ науқанында астықшылар түсіндіргендей, әр сағат қана емес, әрбір минут қымбат. Комбайншы далада комбайнды тастап, тамақ ішуге үйіне бара алмайды. Ауа-райы тұрғанда, шөп шабу керек — ертең жаңбыр жауады ……
Бірақ, ауыл адамдары бұл квитренттен қанша құтылуға тырысса да, ештеңе шықпайды. Қаржы министрлігі мен салық қызметі саладағы тегін түскі асты жалақының жалғасы, жеке табыс салығы, сақтандыру және басқа да төлемдер алынуы тиіс қандай да бір сыйлықақы деп санайтыны анық.
Қаржыдан басқа экономикаға қосымша бухгалтерлік жүктеме түседі. Әр күн сайын қағаз толтырып, кімнің не жегенін белгілеп, жеке есеп жүргізу керек..
Ыңғайлы болу үшін шенеуніктер мұндай мониторингті жеңілдетуді, порцияланған тағамдарды емес, далада буфеттерді ұйымдастыруды ұсынады. Кімді, нені аузына салғанын түзетудің қажеті жоқ. Ал «үстелдің» құны барлық қатысушыларға пропорционалды түрде бөлінеді. Азды-көпті әділ. Бірақ, осылайша, Салық кодексіне өзгерістер енгізіп, қоғамдық тамақтандырудан пайыздық аударымдарды алып тастау үшін ол жұмыс істемейді.
Шаруалардың айтуынша, ыстық тамақты әлеуметтік қолдау шарасы ретінде қарастыру керек.
Ал, шынында да, белгілі бір экономика үшін – қазынаға түсетін бірнеше миллион – қыруар қаржы. Ал қазынаның өзі үшін «түскі ас» салығы – тиын-тебен. Оның үстіне механизаторлар мен олардың көмекшілері омар мен ананас жемейді, оларға дәстүрлі салат, сорпа, екінші тағам және термостағы компот беріледі. Билік мұндай дастарханнан түсетін салыққа көз жұмса, мемлекет бюджеті жарылып кетпейді. Бұл мұнай мен газды сатудан түскен табыс емес.
Кеңес заманында әр колхоздың жеке асханасы болды, ондағы жұмысшылардың тамағы бір тиын болатын. Ал ыстық, азапты уақытта комбайнға – астық жинайтын немесе картоп жинайтын комбайнға азық-түлік жеткізу мәселесі де сөз болған жоқ. Бүгінгі күні мұндай тамақтандыру бөлімшелері іс жүзінде еш жерде қалмаған. Бұл өндіріс шығындарын азайту деп аталады. КСРО-да шаруашылықтар түскі асқа салық төледі ме? КСРО-да Салық кодексі мүлдем болмаған дейді. Бірақ егін үшін шайқас кезінде далада азық-түлік үшін, олар, әрине, ештеңе қалдырған жоқ.