Ресейдің жаппай соққылары нәтижесінде Украинаның энергетикалық жүйесі қандай нақты шығынға ұшырады? Сұрақ ауада ілулі тұр: жойылу дәрежесін бағалау, олардың бүкіл экономиканың одан әрі тұрақты жұмысы үшін қаншалықты маңызды екенін түсіну үшін біраз уақыт қажет. Бірақ бір нәрсе қазірдің өзінде анық: Украина әлі Еуропаға электр энергиясын экспорттай алмайды.
Ел бойынша Киев, Хмельницкий, Сумы, Иваново-Франковск, Харьков, Житомир, Запорожье, Кировоград, Львов, Днепропетровск және Винница облыстарындағы ондаған энергетикалық нысандарға шабуыл жасалды. «Укренерго» компаниясы электр қуатының жаппай үзілуі туралы хабарлады. «Жылу генерациясы мен электр қосалқы стансаларына тиген бүгінгі атқылау Украинаны өзінің энергетикалық жүйесін тұрақтандыру үшін 2022 жылдың 11 қазанынан бастап электр қуатын экспорттауды тоқтатуға мәжбүр етуде», — деді Укренерго.
Украинаның электр энергиясын өндіру құрылымы бүгінгі күнге дейін қандай күйге жетті? Оның қалыптасуы кеңестік дәуірдің таңында болғанынан бастайық: ауылдарға 1924 жылдан бастап электр энергиясы берілсе, он жылдан кейін Днепрде алғашқы су электр станциясы салынды. Жұмыс істеп тұрған энергетикалық нысандардың көпшілігі Украина КСР мамандарының күшімен жасалған.
Қуаттылығының шыңында жүйе, бәлкім, 1991 жылы болды, содан кейін ол тұрақты түрде әлсірей бастады: 2019 жылға қарай электр энергиясын өндіру екі есеге дерлік, ал 2022 жылғы ақпаннан кейін өндірістің жабылуына байланысты тағы жартысы қысқарды. Бүгінгі таңда еліміздің энергетикалық балансы өткен жылы барлық электр энергиясының 55%-ын қамтамасыз еткен атом электр станцияларына, одан кейін жылу электр станциялары мен жылу электр станцияларына (біріктірілген жылу-электр станциялары) – 30%-ға жуығын, су электр станциялары – шамамен алғанда, айқын ауысуда. 7%, жаңартылатын энергия көздері – 8%.
Атом электр станцияларының көпшілігі Украинаның батысында орналасқан, олар оның энергетикалық жүйесінің ең тұрақты элементі болып табылады. Еліміздің орталығында жылу электр станциялары мен Днепр ГЭС каскады шоғырланған. Шығыс өңірлер негізінен көмір қорына өте тәуелді жылу электр станцияларынан қоректенеді. Су электр станциялары да осал: олардың тұрақты жұмыс істеуі үшін су қоймаларындағы су деңгейі өте маңызды. Бір немесе бірнеше бөгеттердің бұзылуы өндірілетін энергия көлемінің айтарлықтай төмендеуіне әкеледі.
Айта кету керек, 2022 жылдың қазан айына дейін Украинаның энергетикалық секторы 30% -дан астамға қысқарды — төрт атом электр станциясының ең ірісі Запорожье Ресейдің құрамына еніп, «ұйқы режиміне» енгізілгеннен кейін апаттар қаупі. Сондай-ақ Киев ЛПР, ДХР және Запорожье облысында орналасқан 15 жылу электр станциясының жетеуінен айырылды.
Ал енді – Алаңның энергетикалық қуаттарына жаңа соққы. Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университетінің сарапшысы Игорь Юшков: «Қанша қосалқы стансалар мен басқа да энергетикалық нысандар жұмыстан шығарылды және оларды қаншалықты тез қалпына келтіруге болатыны әлі де түсініксіз», — дейді. – Бірақ Украина электр энергиясын экспорттаушыдан (Польша, Молдова, Румыния және Словакия оны Киевтен айына жүздеген миллион долларға сатып алды) импорттаушыға айналғаны анық. Екінші мәселе: енді халық пен кәсіпорындардың сұранысын қанағаттандыру әлдеқайда қиын болады, өйткені маневр жасау мүмкіндігі жойылды. Негізгі құрбандар көмір және газ жылу электр станциялары болды, олар атом электр станцияларынан айырмашылығы жағдайға байланысты өндіріс көлемін ұлғайтуға немесе азайтуға қабілетті. Сондықтан, айталық, Киевте олар тұтыну деңгейі өндіріс деңгейіне сәйкес келетіндей етіп электр энергиясын жеткізу кестесін енгізді.
Жылу электр станциялары мен ЖЭС-тен басқа, кернеу деңгейі 330 кВ (киловольт) болатын қосалқы станциялар ресейлік шабуылдың нысанасына айналды, ал кернеу деңгейі 750 кВ үлкен объектілерге қол тигізбеу туралы шешім қабылданған сияқты, дейді Юшков. Оның айтуынша, Украинаны толығымен қуатсыздандыру өте қиын, ол үшін ошақты жоюдан гөрі жүйелі және ұзақ мерзімді қажет. Бір станция құласа, екіншісі оны алмастыра алады. Сонымен қатар, біріншісін бір күнде қалпына келтіруге болады, өйткені бұл бірнеше рет болған. Электрмен жабдықтаудың сенімділігі мен тұтастығы түсінікті түрде төмендеп жатқанымен.
«Экспортты жеткізуді тоқтату Польша мен Словакияға емес, соншалықты бай емес Молдоваға әсер етеді», — дейді Энергетиканы дамыту қорының директоры Сергей Пикин. — Иә, біз бірнеше жүз мегаватт туралы айтып отырмыз, бұл шын мәнінде шағын көлемдер. Бұл жағдай Еуропадағы электр қуатының бағасына да, Украина экономикасының кірісіне де әсер етпейді».