Ресейліктерді толғандыратын мәселелердің арасында бір жыл бұрынғыдай тағы да инфляция тақырыбы алға шығады. Қалай дегенде де, бұған соңғы сауалнамалар дәлел. Бұл ретте біздің билік бағаның өсуін жай ғана бәсеңдетіп қана қоймай, кейде оның төмендеуіне уәде береді. Ал, сатып алып, дүкендер мен базарларға баратын, коммуналдық қызмет ақысын төлейтін, чектерге, баға белгілеріне, шоттарға қарап, соған сенбейді.
Күні кеше Владимир Путин 2022 жылы инфляция «12 пайыздан сәл жоғары болады» деді. Алдағы жылға келсек, Елбасы бірінші тоқсанда жылдық көрсеткіште 4-5 пайызға дейін бәсеңдетуді ұсынды. Бұл ретте Экономикалық даму министрлігінің болжамы бойынша 2023 жылы инфляция 5,5%-ды құрауы мүмкін. Орталық банк оның деңгейін 5-7% шегінде рұқсат етеді.
Қалай болғанда да, биліктің болжамдары алдағы жылы инфляция кем дегенде екі есеге төмендейді дегенді білдіреді. Тиісінше, дүкендерде бағалар «көтерілмейді», ал біздің кірісіміз курьерлік пойыздың жылдамдығымен құнсызданбайды.
Олар айтқандай, сенген бақытты. Посткеңестік ғасырда бірнеше қаржылық дағдарысты бастан өткерген ресейліктер мұндай оптимизмге ортақ емес. Ал мұның өз себептері бар. Егер біз сәл алға қарайтын болсақ, бізді мұнда және онда күтіп тұрған көптеген инфляцияға қарсы тәуекелдерді көреміз.
Кейбір экономистер санкциялар аясында өз стилін сақтаудан шаршаған және «әлемдегі ең сенімді валюталардың бірі» болудан қалған рубльдің құбылмалылығын бірінші орынға қояды. Желтоқсанда ол төмендейді: бір долларға 62 рубль, 67, ал қазір ол 70-тен асып кетті. Жалпы, бір айда сатып алу қабілетімнің 20 пайызын жоғалттым. Әлсіз рубль бізді жалпы тауарлардың, атап айтқанда, азық-түлік бағасының өсуіне әкеледі — біз мұны бастан өткердік.
Міне, сауда желілеріне жұмыртқа салатын орыстың жұмыртқалайтын тауығы. Шын мәнінде, ол толығымен ресейлік емес, өйткені ол бізге импорт арқылы жеткізілетін инкубациялық жұмыртқадан — Германиядан немесе Голландиядан шыққан.
Көптеген өнімдер, тіпті жақында сәтті импортталған өнімдерде әлі де біз долларға немесе еуроға сатып алатын ингредиенттер бар. Бізге келетін импортты тікелей сатып алуды айтпағанда, оның ішінде параллельді арналар арқылы.
Инфляциялық тәуекелдерді салық төлеушілер қаржыландыратын биыл басталған тұрғын үй реформасының сәтсіздігімен де байланыстыруға болады. Желтоқсанның 1-інен бастап қызмет көрсету ақысы – жеткізілген ресурстар – 9%-ға өсті. Шамасы, бұл қосылған пайыздар өздерінің «салмақты сөзін» жыл басында, «бақыт хаттары» біздің пошта жәшіктерімізге — желтоқсан айының төлемдеріне түсетін кезде айтатын сияқты.
Көкөніс бағасының маусымдық, қысқы-көктемгі көтерілуін жеңілдету мүмкін емес. Қазір бөлшек сауда олардың бағасын сақтап қалады. Себебі, заманауи қоймалары жоқ көптеген өндірушілер егін өсіруге кеткен шығынды әйтеуір өтеу үшін картоп пен сәбізді бекерге сатып жатыр. Дегенмен, қазірдің өзінде Жаңа жылдан бастап өнімдер қоймадан және әртүрлі бағамен кетеді. Ал содан кейін қалыптасқан схема бойынша: импорттық жеткізілімдер — қайтадан, еркін валюта үшін.
Жалпы, ағымдағы жылдың аяғында өткір болған инфляциялық тәуекелдерді ескере отырып, Ресейдегі жылдық инфляция келесі жылы екі есеге төмендейді дегенге сену мүмкін емес. Ал, сарапшылар бұл туралы не ойлайды?
Саяси технологиялар орталығының жетекші сарапшысы, экономист Никита Масленниковтың айтуынша, «коммуналдықтардың» өсуінің әсері таусылды. Желтоқсанның бірінші аптасында инфляция 12,01-ден 12,54%-ға көтерілсе, екінші аптада тағы 0,13%-ға көтерілсе, үшіншіде 12,35 деңгейіне дейін төмендеді.
Оның пікірінше, рубль де бір доллар үшін 68-71 дәлізінде тұрақтылықты сақтайды, ешбір бағытта айқын ауытқулар күтілмейді. Көп нәрсені мұнай мен газ бағасы, Ресейдегі мұнай өндірудің қысқаруы шешеді.
Ол негізгі инфляциялық тәуекелдер ретінде үш факторды қарастырады.
«Ең бастысы – біздің тауарлар мен қызметтер экономикасындағы ұсыныс деңгейі», — деп есептейді ғалым. Әзірге ол көп нәрсені қалаусыз қалдырады. Сұраныс пен ұсыныс теңгерімсіз болған кезде тұтынушылық бағаның көтерілу мүмкіндігі әрқашан болады.
Екінші тармақ – импорттық тауарлардың көзге көрінбейтін динамикасы, олар көбінесе біздің ішкі нарықта, біздің өндірушілердің тауарларына бағаны «жасайды».
Үшінші үлкен қауіп – жаһандық дағдарыстың ықтималдығы. Бұл жаһандық бола ма, әлде әлемнің кейбір ірі экономикаларындағы рецессиялармен шектеле ме? 2008-2009 жылдардағыдай жаһандық дағдарыстың болмау мүмкіндігі көбірек. Бірақ мұндай мүмкіндікті жоққа шығаруға болмайды, ол валюта бағамына, бағаға, бүкіл тауар тізбегіне әсер етеді.
— Біздің министрліктердің 2023 жылғы инфляция болжамымен келісесіз бе?
— Олар жұмыс сипатында, бірақ жалпы алғанда әділ. Мен Орталық банктің 5-7% күтуін 6-8% дейін түзететін едім. Қалай болғанда да, бұл ағымдағы жылдық инфляцияның айтарлықтай төмендеуі.
Біз инфляцияға қарсы тәуекелдер мен бюджеттік эмиссияның қалай жүзеге асатынын көруіміз керек. Қаржы министрлігі келесі жылға арналған бюджет шығыстарын 2 триллион рубльге арттырды. Экономикаға көбірек ақша түскенде инфляция өседі. Мәселе оның қандай болатынында және қанша уақытқа созылатынында.
Жыл басында қарама-қайшылық болады. Жылдық инфляция төмендейді, бірінші тоқсанда ол 4-5% аралығында болады. Ал ағымдағы, апталық және айлық айтарлықтай жоғары деңгейде қалады. Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, келесі жылға азды-көпті сенімді болжам жасауға болады. Келесі жылы Орталық банк директорлар кеңесінің бірінші отырысы қашан өтетінін 10 ақпанда білеміз деп ойлаймын.
2023 жылы инфляция бүгінгіден айтарлықтай төмен болады, бірақ оның қарқыны «инвестициялық қозғалтқышты» толығымен іске қосуға мүмкіндік бермейді. Мұны істеу үшін ол тұрақты және 5% -дан төмен болуы керек. Әзірге ондай деңгейге түсірудің жолын көрмейміз.