Экономикалық даму министрлігінің мәліметінше, маусым айында Ресейдің ішкі жалпы өнімі 4,9 пайызға төмендеген. Бұл ретте экономиканың жылдағы құлдырау қарқыны айдан айға, тоқсаннан тоқсанға үдей түсуде. Бұл негізінен геосаяси жағдайлар мен Батыстың санкцияларымен байланысты. Енді отандық экономикамен не болады: рецессия жалғаса ма, әлде тұрақтандыруға мүмкіндік бар ма? Қазіргі жағдайда қандай салалар өсу қозғалтқышы бола алады? Ел азаматтары жақын болашақта өздерінің әл-ауқатын жақсартуды күте ала ма? МК осы және басқа да сұрақтарды Freedom Finance Global жетекші талдаушысына жолдады. Экономика ғылымдарының кандидаты Наталья Милчакова.
— Маусым айындағы статистикалық мәліметтерге сүйенсек, жалпы құлдырауға ұшыраған Ресей экономикасының көшбасшылары мұнай және ауыл шаруашылығы саласы болып қалып отыр. Тек олар санкциялар жағдайында өндірісті қалпына келтіріп, тіпті қарқын ала алды. Сонымен қатар, жоғары технологиялық салалар – химия, металлургия және автомобиль жасау – құлдырауын жеделдетуде. Еліміз атышулы «шикізат инесінен» әлі шыға алмай жатыр екен?
— Росстат мәліметі бойынша, 2022 жылдың бірінші тоқсанында Ресейдің ЖІӨ-дегі мұнай-газ секторының үлесі 21%-ға жетті, яғни бұл көрсеткішті есептеудің бүкіл тарихындағы ең жоғары мән. Ағымдағы жылы көмірсутектерді сатудан бюджетке түсетін барлық кірістің 38 пайызын береді деп жоспарлануда. Бұл, әрине, «шикізат инесі» емес, өйткені бюджет пен ЖІӨ мұнай мен газға 100%, тіпті жартысы да тәуелді емес, бірақ Ресей қазынасын толтыру әлі де энергия экспортына қатты тәуелді екенін дәлелдейді. Бірақ қазіргі жағдайда оны минус деп санамас едім. Керісінше: қазіргі уақытта Ресейдің көмірсутектерді немесе астықты экспорттаушыларды былай қойғанда, негізгі өндірушілер болып табылмайтын елдерден айтарлықтай артықшылығы бар. Мұнай, газ және астық бағасы қазір өте жоғары деңгейде, бұл бізге бюджет кірісін арттыруға тамаша мүмкіндік береді.
– Десе де, күрделі экономикалық жағдайдан шығудың барлық үміті қайтадан шикізат секторына артылғанымен, жоғары технологиялы өндірістерді дамыту тоқтап тұр?
– Қалай болғанда да, бір-екі жылдың ішінде жоғары технология саласында ілгерілеуге қол жеткізу мүмкін емес. Мысалы, Қытай билігі жиырма жыл бұрын дәлдігі жоғары салаларға миллиардтаған доллар инвестициялай бастады, енді ғана Аспан империясының өнімдері американдық және еуропалық көшбасшыларға өте күрделі бәсекелестік беруге мүмкіндік беретін деңгейге жетті.
Бір қызығы, 2000 жылдары Қытайдың технологияны дамытуға жұмсаған мемлекеттік инвестициясы Батыстан сынға, кейде зиянды иронияға ұшырады. Кейбір еуропалық және американдық сарапшылардың пікірінше, егер дамушы елдегі технологиялық инвестицияларға мемлекеттік департаменттер тартылса, онда мұндай мемлекеттің жоғары технологиялық саласы алдыңғы қатарлы Батыспен салыстырғанда төмен тиімділік пен бәсекеге қабілеттілікке ұшырайды. Тәжірибе мұндай болжамдардың нәтижесіздігін көрсетті. Мәселен, Ресей ұлттық әл-ауқат қорында жинақталған қаражатты жоғары технологияларды дамытуға ғана емес, сонымен қатар білім мен ғылым саласын жақсартуға инвестициялау арқылы өз ресурстарына сүйенуі әбден мүмкін. Өзінің жоғары технологиялық индустриясына айналу жолын әлдеқашан өтіп үлгерген Қытай немесе сәйкес серпіліске қол жеткізу үшін табанды түрде алға басып келе жатқан Үндістан сияқты дос елдердің көмегіне де сенуге болады.
— Дегенмен, әзірге Ресей тек шикізатқа сенуі керек …
– Қазірдің өзінде 2022 жылдың соңына қарай біздің еліміз ЖІӨ-нің айтарлықтай – 5-7%-ға төмендеуіне тура келетіні анық. Мұнай-газ өнеркәсібі ғана басқа салалардағы тоқырау мен құлдырауды толық өтей алмайды, бірақ көмірсутек экспортынан түсетін кірістердің өсуі бұл құлдырауды сәл тегістеуге көмектеседі. Еске салайық, Ресей ХХІ ғасырдағы ең маңызды экономикалық сәтсіздікті 2009 жылы бастан өткерді, сол кезде әлемдік экономикалық дағдарыс бірнеше айға созылғанына қарамастан, біздің ЖІӨ 9%-ға төмендеді. Дегенмен, біздің елде инфляция қарқыны баяулауын жалғастыруда. Росстаттың мәліметінше, дефляция тіпті маусым айында да тіркелді және бұл үрдіс кем дегенде қазанға дейін жалғасады деп уәде береді. Ресей Банкінің болжамы бойынша, инфляция жыл соңына дейін 12-15%-ға жетуі мүмкін, бірақ дефляциялық үрдіске байланысты бағаның өсу қарқыны осы дәліздің төменгі шегіне жақындауы ықтимал.
– Яғни, қарапайым азаматтар нақты жалақы мен табыстың өсуіне, әл-ауқаттың артуына сену керек пе?
– Биылғы көктемде рубльдің құнсыздануына байланысты халықтың әл-ауқатын нығайту туралы айту өте қиын. Қымбат рубль үкімет пен экспорттаушылар үшін тиімді емес, сондықтан мемлекет жақын арада бюджеттік ережені қайтарады деп күтуге болады, бұл ұлттық валютаның одан әрі әлсіреуін болжайды. Сонымен қатар, ресейліктердің жаппай кедейленуін және ауқымды жұмыссыздықты күтуге болмайды, өйткені мемлекет экономиканың негізгі секторларына және әлеуметтік осал топтарға қолдау көрсетеді. Соған қарамастан, ел тұрғындарының көпшілігі қаржылық жағдайының төмендеуімен келісуге мәжбүр болады. Рас, өмір сүру деңгейінің нашарлауы 2014-2016 жылдардағы дағдарыс кезіндегідей сын көтермейді.