Ресей Сыртқы істер министрлігі «өнім мәмілесі» деп аталатын пакетті жүзеге асыруды талап етеді. Бұл туралы сәрсенбі күні Сыртқы істер министрлігінің өкілі Иван Нечаев мәлімдеді. Дипломаттың пікірінше, украиндық астықты экспорттау мен ресейлік азық-түлік экспортын қалыпқа келтіру мәселесін өзара бірлесіп шешу керек. Алайда Киевтің бұл мәселедегі ұстанымы алаңдаушылық туғызады. Саясаттанушы Андрей Суздальцев осылай деп есептейді.

Естеріңізге сала кетейін, кеше Ыстамбұлда Украина порттарынан астық экспорттау процесін бақылайтын Бірлескен үйлестіру орталығы ресми түрде жұмысын бастады. Бұл туралы келісімдерге 22 шілдеде Түркия астанасында қол жеткізілді. Ыстамбұлда екі құжатқа қол қойылды, олар бір пакетте жұмыс істеуі керек.

Біріншісі – Ресей Федерациясы, Түркия, Украина және БҰҰ қол қойған алдын ала келісілген дәліз бойынша Украинадан астық экспорттау туралы келісім. Екіншісі – Ресей Федерациясы мен БҰҰ қол қойған ресейлік ауыл шаруашылығы өнімдері мен тыңайтқыштарын әлемдік нарыққа шығару жөніндегі өзара түсіністік туралы меморандум. Украиналық астық Қара теңіз арқылы үш порттан, соның ішінде Одессадан экспортталатын болады. Экспорттық құжат 120 күн бойы жарамды болады. Бір қызығы, Украина Ресей Федерациясымен кез келген құжатқа қол қоюдан бас тартты, сондықтан екі «айна келісімге» қол қойылды: Ресей, Түркия және БҰҰ арасында және Украина, Түркия және БҰҰ арасында. Бұған дейін Украина порттарында 25 миллион тоннадан астам астық «қалыпта қалған» делінген. Бірақ Андрей Суздальцев бұл жағдайда күмән бар деп есептейді.

– Бұған дейін «астық мәмілесінің» жасалуына байланысты сыни пікірлеріңізді білдірген едіңіз. Оған не болды?

– Екі мәселе бар. Біріншіден, қандай да бір себептермен Батыс бұл мәмілені Ресей Федерациясы Украина порттарына мүлдем тиіспеу міндеттемесін алды деп түсіндіреді. Ал портқа келген кез келген зымыран олардың пікірінше, келісімді бұзып, астықты экспорттауға кедергі жасайды. Сондықтан бұл келісім Украина порттарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін пайдаланылады деген қауіп бар.

Бұған қоса, Украинада шын мәнінде көп астық қалған жоқ деген күдік бар. Зеленский жариялаған 25 миллион тонна — бұл біртүрлі цифр. Украина әдетте тамыз айының соңында жаңа астық сата бастайды. Оны күз бен қыс бойы алып кетеді. Онда 2021 жылғы өнім толығымен дерлік экспортталады. Ал оның қалдықтары құрлық арқылы Румыния мен Польшаға апарылды. Сонда 25 миллион тонна қайдан шыққаны белгісіз?

Екінші мәселе: астық үшін Украина порттарына келетін құрғақ жүк кемелері трюмдарында қару-жарақ алып жүруі мүмкін. Енді олар Батыс Украинаға «Абрамс» танктерін жеткізіп бермекші деп отыр. Бұл теңіз арқылы тасымалдауға оңай болатын ауыр техника. Бірақ арнайы бірлескен бақылау тобының Босфорға кіре берістегі тіректегі кемелерді тексеруі туралы шешім қабылданды. Негізінде қаруды тасымалдау мүмкіндігі жабылды. Мұндай бақылауда Одессаға қаруды заңсыз тасымалдау қиын болады.

— Неліктен бүгін біздің Сыртқы істер министрлігі келісімдердің пакеттік сипатын тағы да еске салды?

Бұл мәселе де алаңдатады. Ресей мен БҰҰ арасында ресейлік экспортқа қойылған шектеулерді жою туралы келісімге қол қойылды. Бұл шектеулер қандай? Санкциялар ресейлік азық-түлікті әлемдік нарыққа шығаруға қатысты емес. Дегенмен, бұл жөнелтілімдердің логистикасы мен сақтандыруына шектеулер бар. БҰҰ-мен келісімге сәйкес бұл санкциялар жойылады. Бұл өте үлкен күмән тудырады. Өйткені БҰҰ санкция салған жоқ. Оларды АҚШ пен ЕО енгізді. Ал БҰҰ ше? Мүмкін жабық келісімдер бар шығар. Бірақ бұл өте күрделі сұрақ.

— Қару-жарақ пен әскери техниканың жеткізілуін болдырмау үшін сіз келіскен бақылауды жеткілікті деп санайсыз ба?

— Бақылау болады. Қару-жарақ жеткізу мәселесі жабық. Біз бұған қол жеткіздік. Сондай-ақ, астық мәмілесінің біздің арнайы операцияға еш қатысы жоқ екенін де түсіндірдік. Біз астық терминалдарын бомбаламаймыз немесе жармаймыз. Одесса портында заманауи үлкен терминал бар, оған бірде-бір зымыран тиген жоқ және соқпайды. Бірақ жақын жерде әскери кемелер, Харпун зымырандары болды. Олардың қазір астық терминалының артындағы үйлеріне, халық арасына тығылуы осындай дәстүрге айналған. Бірақ мені пакеттік келісім туралы алаңдатады, себебі ол өте анық емес.

– Бұл келісім біздің Одессаны алудан бас тартқанымызды білдіре ме?

— Мүлдем білдірмейді. Келісім 120 күнге жарамды. Күзде украиндық диқандардың астығын қазір Бердянскіден экспорттайтын болсақ, Одессадан экспорттайтын шығармыз.